Elektroneyromioqrafiya (ENMQ)

Elektroneyromioqrafiya (ENMQ) – periferik sinir sisteminin, skelet əzələlərinin və  onurğa beyninin işinin hərtərəfli  öyrənilməsi  üçün  nəzərdə  tutulmuş  müasir,  yüksək effektiv  bir müayinə  metodudur. Müayinə, impulsların sinir  sistemindən bilavasitə əzələ  toxumasına qədər  ötürülmə  gücünü  qeydə  alan  xüsusi tibbi  avadanlıqlarla həyata  keçirilir. Elektroneyromioqrafiya – kliniki  neyrofiziologiyanın periferik sinirlərin və  əzələlərin elektrik fəallığının tədqiqi  ilə  məşğul  olan  bölməsidir. Mahiyyət  etibarilə onun  çox  hissəsi müxtəlif növ  spontan, iradi, törədilmiş  və reflektor EMQ-nin qeydiyyatına həsr edilmişdir, neyromioqrafiya  isə  onun nisbətən məhdud  bir  hissəsini təşkil edir  və  periferik hissi  liflərin fəaliyyət  potensiallarının qeydiyyatı  ilə  əlaqədar olan müayinə  metodlarını  təmsil edir ki,  bu cəhətdən də  o, törədilmiş potensial (TP) metodu  ilə  birləşmiş olur.  Elektroneyromioqrafiyanın əsas məqsədi:

1. Sinir sisteminin liflərinin fəaliyyətinin və onların həssaslığının qiymətləndirilmə
2. Zədələnmə nahiyəsinin,  xəstəliyin növünün  və  patoloji  dəyişikliyin ağırlıq dərəcəsinin müəyyənləşdirilmə

Elektroneyromioqrafiya, innervasiya olunmuş əzələlərin TP-nin (stimulyasiya olunmuş elektroneyromioqrafiya) və ya sinirin (stimulyasiya olunmuş elektroneyroqrafiya) sonrakı  tədqiqı ilə periferik sinirin elektrik stimullaşdırılmasının istifadəsinə əsaslanan kompleks bir müayinə üsuludur.

Törədilmiş əzələ potensiallarına aid edilir:

M-cavab, periferik hərəki sinirinin elektrik stimullaşdırılmasına cavab olaraq əzələlərin hərəki vahidlərinin ümumi sinxron boşalmasıdır. Onun formasını, fazalığını, amplitudasını, davametə müddətini, distal və qalıq latentliyini qiymətləndirirlər. Normada, səthi bipolyar elektroddan istifadə edərkən, M cavabının maksimum amplitudu 7-15 mV olan 15 ilə 25 ms arasında davam edən iki fazası  (mənfi və müsbət) vardır. Denervasion (nevral) zədələnmə zamanı, M-cavab polifazalı olur, onun davametmə müddəti artır, maksimal amplitudu azalır, latent dövrü uzanır və qıcıqlanma kandarı  artır.

H-refleks – hərəki aksonları üçün kandaraltı stimuldan istifadə edərək hissi sinir liflərinin elektrik stimullaşdırılması zamanı əzələnin reflektor reaksiyasıdır. Yaranma mexanizminə görə axill refleksinə oxşar olan monosinaptik bir refleksdir. H- və M-cavabların maksimal amplitudlarının nisbəti, həmin əzələnin α-motoneyronlarının reflektor oyanıqlığının səviyyəsinə uyğundur və normada  11-17% arasında dəyişir.

     F-dalğa, meydana gəlməsi mexanizmi H-refleksinə bənzər  bir potensialdır və ondan fərqi, yalnız hərəki liflərin stimullaşdırılmasındadır. Latent dövrü və davametmə müddətinə görə H-refleksi ilə müqayisə oluna bilər.

Sinirin qayıdan hərəki potensialı (HP) – sinir gövdəsinin elektrik stimullaşdırılmasına olan summar cavabıdır. Hissi liflərin reaksiya potensialının qarışıq sinirin ümumi  HP-dən təcrid edilməsi vacib əhəmiyyətə malikdir, çünki bunun sayəsində hissi liflər boyunca oyanıqlığın və ötürücülüyün parametrlərini  tədqiq etmək mümkündür.

 

Xəstənin diqqətli  müayinəsindən  və  diaqnostikanın aparılmasından sonra, həkim  əldə edilən  nəticələrin analizini  həyata  keçirir  və  doğru  müalicəni  təyin etməyə  imkan  verən dəqiq  bir  diaqnoz  qoyur.  Elektroneyromioqrafiyanın nəticəsində,  bir qayda olaraq,  zədələnmə  nahiyəsi, patologiyanın ağırlıq  dərəcəsi (xəstəlik aşkar olunarsa) göstərilir. Prosedurun davametmə müddəti  xəstəliyin növündən asılıdır,  lakin  orta  hesabla 30-60  dəqiqə  davam  edir. Elektroneyromioqrafiyanın  üstünlüyü, onun  təhlükəsizliyi  və  maksimum  dəqiq  nəticələr  verməsidir.

  

ENMQ-nin növləri

Elektroneyromioqrafiya 2  növə  bölünür. Müayinə  metodu  hər  patoloji  prosesdən asılı olaraq  fərdi  şəkildə  seçilir. Bəzi  hallarda  hər  iki  variant  tətbiq olunur. Bu, kliniki göstəricilərinə (simptomlar) görə  oxşar patologiyaları  ayırd  etmək  üçün  çox  vacibdir.

Səthi elektroneyromioqrafiya

İkinci adı – dəriüstü  üsuldur. Prosedura  zamanı  dəriüstü  elektrodları  xəstənin  bədəni üzərinə  qoyulur  ki, onlar  da  əzələlərin  istənilən titrəmələrini  qeydə  alır, habelə zədələnmənin  yerini  və  ağırlıq  dərəcəsini  müəyyən  edir. Səthi  ENMQ,  bir neçə rejimdə həyata keçirilir:

1. Tam istirahət vəziyyəti.
2. Əzələ liflərinin passiv  dartılması.
3. Əzələlərin süni surətdə  fəallaşdırılması.
4. Maksimum gərginlik.
5. Dozalanmış yüklənmələr (xüsusi çalışmalar).

Diaqnostika tamamilə ağrısızdır  və  orqanizmin  mənfi  reaksiyasına səbəb  olmur.

 

İynəli elektroneyromioqrafiya

İynə  tipli nazik  elektrodun  köməyi  ilə həyata  keçirilir. Əldə olunmuş nəticələrə  əsasən, həkim  impulsların  ötürülmə  sürətini,  zədələnmə  nahiyələrini  və  əzələ  sisteminin reaksiyasını qiymətləndirir. Diaqnostik metod  təhlükəsiz  və  ağrısızdır, lakin  bəzi  xəstələrdə elektrik impulsları tətbiq edildikdə, zəif  qıcıqlanma hissi  yarana  bilər. Bu, prosedurun düzgün aparılmadığından xəbər  vermir. Bu  fenomen,  xəstənin orqanizminin hissiyyat  kandarının fərdi xüsusiyyətləri  ilə  əlaqədardır. Orqanizmin  bu  reaksiyası,  proses  zamanı  bilavasitə müşahidə oluna  bilər.  Elektroneyromioqrafiya müayinəsinin  sonunda  əksər  hallarda  narahatlıq  müşahidə edilmir. Əzələyə  nazik  bir  iynəşəkilli  elektrodun yeridilməsi  vasitəsilə  həyata  keçirilir. Bu  metod əzələnin  sakit  vəziyyətində  və  iradi  surətdə  gərginləşdirilməsi  zamanı  ətraflı  şəkildə müayinəsini  həyata  keçirməyə  imkan  verir.

Diaqnostikanın məqsədi əzələ sisteminin zədələnmə növünü, onurğa beyni hüceyrələrinin funksiyalarının pozulmasının ağırlıq dərəcəsinin, patoloji prosesin mərhələ və formasını  müəyyən etməkdir. İynəli metod ən çətin diaqnostika növlərindən biri hesab edilir və ən dəqiq klinik görünüşü əldə etməyə imkan verir. Bu metodun əsasında dəyişən maqnit dalğasının köməyilə  sinir toxumasının maqnetik stimullaşdırılması  dayanır. Patologiyanın aşkar  edilməsi prinsipləri:

1. Onurğa beyninin  xəstəliklə  Onurğa  beynində  yerləşən  iri  sinir hüceyrəsinin (motoneyron) işi  müəyyən  əzələ  liflərinin  hərəkətinə  nəzarət  etməyə  əsaslanır. Orqanizmdə  patoloji  proseslərin  inkişaf  etdiyi  və  hərəki  neyronların işində pozuntular  olduğu  bir  vaxtda, onlardan  əzələ  liflərinə  “siqnallar”  gəlmir  ki,  bu da əzələlərin  qeyri-iradi  təqəllüs  etməsinə  gətirib  çıxarır.  Vizual  müayinə  zamanı  bu cür  patologiyanı  müəyyən  etmək  mümkün  deyil,  buna  görə  də,  pozuntuların müəyyən  edilməsi  üçün  ən  dəqiq  üsul,  iynəli  elektroneyromioqrafiyadır.
2. Əzələ sisteminin disfunksiyası.  Əgər  impulslar  hərəki  neyrondan  əzələ toxumasına  hər  hansı  bir  pozuntu  olmadan  ötürülürsə,  patoloji  prosesin səbəbi – bilavasitə əzələ  liflərinin  özlərində  olan  patoloji  dəyişikliklə  Belə  olan  halda, iynəli  elektroneyromioqrafiya, sinir  impulsunun ona  ötürülməsindən  sonra  əzələlərin təqəllüsetmə müddətini  təyin  edir.

İynəli  ENMQ  metodu  xəstəliyin növünü,  davametmə  formasını  və zədələnmə  nahiyəsini  müəyyən  etməyə  imkan  verməsindən  əlavə,  həm  də  həkim  tərəfindən  təyin edilmiş  müalicənin  effektivliyinə  nəzarət  etməyə kömək  edir.  Yəni  iynəli  ENMQ,  yalnız effektiv  bir  diaqnostik prosedur  deyil,  həm  də  müalicə  üçün  düzgün  bir  yoldur. Prosedur olduqca  təhlükəsizdir,  odur  ki,  həm  böyüklər,  həm  də  kiçik yaşlı  uşaqlar  üçün  təyin  edilə  bilər.

 

Stimulyasion elektroneyromioqrafiya

Stimulyasiya metodlarından sinir-əzələ sisteminin periferik həlqəsinin müayinəsi məqsədilə istifadə olunur. Bu  zaman  əzələ fəallığını, periferik  sinirin elektrik cərəyanı  vasitəsilə qiciqlandırılmasına  cavab olaraq, əzələnin fəallığını  qeydə  alırlar. Oyanmanın ötürülmə  sürətinin tədqiqi  zamanı, 2 stimullaşdırıcı  elektrodu distal və proksimal nöqtələrdə sinirin üzərində dərinin və 1 səthi  qeydə  alan  elektrodu əzələnin  üzərinə yerləşdirirlər.  Bu  metodun  əsas  məqsədi – zəif  elektrik  cərəyanı  vasitəsilə  sinirlərin müəyyən  qruplarını  stimullaşdırmaqdır. Prosedura  başlamazdan  əvvəl,  sinirlərin lokalizasiyası  nahiyələrinə  diaqnostik aparata  qoşulmuş  elektrodlar  yerləşdirilir. Elektrod vasitəsilə impuls  verildikdən  sonra  mütəxəssis  əzələ  yığılmalarının  reaksiyasını  və  əgər varsa, pozuntunun  dərəcəsini  müəyyən  edir. Diaqnostikanın  xüsusiyyətləri  aşağıdakı  cədvəldə  təqdim olunur:

 

Meyar	Xüsusiyyəti
Sinir həssaslığının qiymətləndirilməsi	Pozuntuların müəyyən edilməsi məqsədilə bəzi  əzələ  qruplarına  zəif  cərəyan boşalması  tətbiq edilir və  impulslara cavab reaksiyası  yoxlanılır. Əgər  prosedur  zamanı  əzələ  lifləri, elektrik sahəsinə reaksiya verməzsə,  bu,  onların  işinin pozulduğunu göstərir.
Sinir-əzələ  keçiriciliyinin müəyyənləşdirilməsi	Bu  halda, müayinənin gedişi ərzində,  liflər cərəyanın  impulslarına reaksiya verir. Əgər reaksiya  zəif  olarsa və  əzələlərin təqəllüsü qeyri-iradi  olaraq  baş  verərsə, bu  zaman adətən, sinir-əzələ  keçiriciliyinin pozulması diaqnozu  qoyulur. Stimulyasion ENMQ,  bu patologiyanı  aşkar etməyə  və  onun xarakterini  müəyyənləşdirməyə  kömək edir.
Periferik sinir sisteminin müayinəsi	İmpuls  verildikdə, onun  periferik  sinir boyunca  ötürülmə  sürəti  müəyyənləşdirilir. Əgər  reaksiya  gecikirsə, bu, periferik sinir sistemində pozulmaların mövcudluğunu göstərir. Sinirin tam disfunksiyasında impulslar ötürülmür.

 

 

Müayinənin aparılmasına göstərişlər

                     ENMQ  müayinəsi  hansı  xəstəlikləri aşkar edə bilir:

Bu müayinə metodu, sinir  və  əzələ  sistemlərinin pozulmasına səbəb  olan bir sıra patologiyaların müəyyən  edilməsi məqsədilə  təyin edilir. ENMQ-nın aşkar etdiyi  xəstəliklər aşağıdakılardır:

• miasteniya;
• radikulit;
• şəkərli diabetin səbəb olduğu əzələ  disfunksiyaları;
• tunel sindromları;
• dağınıq skleroz;
• pleksopatiya (pleksit);
• polineyropatiya;
• spinal amiotrofiya;
• onkoloji yenitörəmələr;
• sümük sistemində olan patoloji dəyişikliklər;
• üçlü sinirin nevralgiyası;
• incik sinirinin neyropatiyası.

 

Bütün  bu patologiyalar insan həyatı  üçün  böyük  bir təhlükə  mənbəyidir, mütəxəssisin müdaxiləsini və  vaxtında müalicə olunmasını  tələb  edir. ENMQ  müayinəsi, xəstəliyin gedişatını, ağırlıq dərəcəsini  dərhal  müəyyənləşdirməyə  və  vaxtında  müalicəyə  başlamağa kömək  edir. ENMQ  zamanı  sinirlərdən  əzələlərə  impulsların ötürülmə sürəti, tətbiq olunan elektrik  boşalmasına olan  əzələ  cavabları  və  əzələ  təqəllüsünün sürəti  müəyyən  edilir.

 

Xəstənin  ENMQ  müayinəsinə hazırlanması

ENMQ  müayinəsindən  əvvəl  xüsusi  bir  hazırlıq  tələb  olunmur. Bununla  belə, tədqiqatın nəticələrinə  təsir  göstərə  biləcək  aşağıda  sadalanan  bəzi amillər  nəzərə  alınmalıdır.

1. Əgər xəstə antixolinergik preparatlar və  ya  miorelaksantlar qəbul  edirsə,  imkan daxilində onların  istifadəsi  müayinənin  keçirilməsindən  bir  neçə  gün  əvvəl dayandırılmalıdır. Çünki  bu  preparatların  komponentləri,  impulsların sinir-əzələ  keçiriciliyinə bilavasitə  təsir  göstə  Bu,  diaqnozun  qoyulmasında  çətinliklərə  səbəb ola  bilər. Mütəxəssislər  həmin  preparatların  sonuncu  dozasını  qəbul  etdikdən  ən azı  2  gün  keçdikdən  sonra  ENMQ  müayinəsini  icra  etməyi  məsləhət  görürlər.
2. Əgər xəstədə qanın laxtalanması ilə  bağlı  patologiyalar  varsa,  o, mütləq  bu  barədə öz  həkiminə  məlumat  vermə Ola  bilər  ki,  hematoloqun  baxışı  və  analizlərdən keçmək  lazım gəlsin. Bu, ENMQ-dan  sonrakı  ağırlaşmaların və  mənfi  təsirlərin aradan qaldırılmasına kömək  edəcəkdir.
3. Bədən çəkisinin  həddindən  artıq çox  olması (istənilən dərəcəli  piylənmə) halında, bu  cür  pozuntuların  diaqnostik  nəticələrin  təhrif  olunması  təhlükəsi  törədə  biləcəyi üçün  əvvəlcədən  həkimlə  məsləhətləşmələr aparmaq  lazımdır. Əgər  piylənmə  yüksək  ağırlıq dərəcəsindədirsə,  çox  güman  ki,  xəstəyə  artıq  çəkidən  xilas  olmağa  kömək edən  xüsusi  bir  pəhriz  rejimi  təklif  ediləcə
4. Müayinədən acqarına  keçmək  daha  yaxşıdır. Son  qida  qəbulu,  nəzərdə  tutulan müayinə  prosedurundan 2-4  saat  əvvəl  baş  vermə
5. Spirtli və  energetik içkilər, qəhvə  və  psixostimulyator preparatlar sinir  keçiriciliyinə təsir  göstə Məhz  bu səbəbdən, müayinənin  keçirilməsindən  bir  sutka  əvvəl onların  qəbulundan  imtina olunmalıdır.

Bütün  bu amillər,  bu  və  ya  digər  şəkildə, aparılan  ENMQ-nın  nəticələrinə  təsir  göstərir. Tövsiyə  olunan  qaydalara  əməl  olunmazsa, diaqnostika  istənilən effekti  verə  bilməz.

Bundan  əlavə,  ağır  stresslər  və  həyəcan  keçirmək  sinir  hüceyrələrinin  işinə  təsir göstərir,  istənilən  pozuntu  isə  bu  və  ya  digər  səviyyədə  əldə  olunan  məlumatların etibarlılıq  dərəcəsinə  öz  nüfuzunu  göstərir. Səhv  etmək  riskini  aradan  qaldırmaq  üçün, xəstə  sakit  vəziyyətdə  müayinədən  keçməlidir.

ENMQ  müayinəsi  daha  çox  yuxarı  və  aşağı  ətrafların,  üz  siniri  və  üçlü  sinirin patologiyaları  zamanı  təyin  olunur.

 

ENMQ  müayinəsinin keçirilməsinə  əks-göstərişlər

Proseduru  həyata  keçirməzdən  əvvəl  mövcud  xəstəliklər  barədə  həkimə  məlumat vermək  lazımdır. ENMQ  müayinəsi  orqanizm  üçün  kifayət  qədər  təhlükəsiz  sayılır, lakin bəzi  əks-göstərişlər  vardır. Onlara  aşağıdakılar daxildir:

1. Dəri örtüklərinin  xəstəlikləri.  Əgər  dəridə  xoralar, iltihab, çatlar, göbələk  və  ya bakterial  zədələnmələri  varsa,  ENMQ  müayinəsi  qəti qadağandır. Elektrod yeridilməsi  zamanı  bakteriyalar  dərialtı  nahiyəyə daxil  olur  ki,  bu da  infeksiyanın daha  dərin  səviyyəyə  yayılmasına  səbəb  olur. Bu,  tez-tez  abseslərin, irinliklərin, sepsisin  və  digər  təhlükəli  patologiyaların  inkişafına  səbəb  olur.  Məhz  buna  görə, prosedurdan  əvvəl  həkim  xəstəni  diqqətlə  nəzərdən  keçirir  və  dərinin infeksiyalarını aşkar  edərsə,  ilk  növbədə bu  xəstəliklərin  müalicəsini  və  sonra  ENMQ-ni aparmağı  təklif  edir.
2. Ağır ruhi xəstəliklər.   Ağır  psixi  xəstəliyi  olan  insanlar, adətən  qeyri-adekvat  olurlar.  Müayinə  zamanı  belə  xəstələr  tərpənməyə  başlayır, təcavüzkarlıq  nümayiş  etdirir,  cihazları  qırmağa  cəhd  göstərir  və s.  hərəkətlərlə  prosedurun keçirilməsinə  mane  olurlar. Bu  vəziyyətdə  müayinəni  aparmaq  mənasızdır, çünki dəqiq  nəticələr  əldə  etmək,  sadəcə  olaraq  qeyri-mümkündür.
3. Yoluxucu xəstəliklər.   Bədən  temperaturunun  artması  ilə  müşayiət  olunan infeksion  xəstəliklər  zamanı  orqanizm  çox  zəifləyir. Bu  cür  xəstələrə  ENMQ  müayinəsinin  aparılması  məsləhət  görülmür.
4. Arterial hipertoniya xəstəliyi.  Ağır  dərəcəli  hipertoniya – təhlükəli  bir  xəstəlikdir və  istənilən  manipulyasiya  təzyiq  artımına  səbəb  ola  bilər.  Buna  görə  də hipertoniya  xəstəliyi  olan  xəstələrə  ENMQ  müayinəsi  tövsiyə  edilmir.
5. Epilepsiya xəstəliyi.  Bu  patologiyada  ENMQ  qadağandır, çünki  elektrik  sahələrinin xəstənin  orqanizmi  ilə  qarşılıqlı  əlaqəsi  növbəti  tutmanın  baş  verməsinə  səbəb  ola bilər.
6. Qanın laxtalanmasının patologiyaları. Qanın laxtalanmasının pozulmalarında  ENMQ müayinəsinin təhlükəsi, elektrodların yeridilməsinin qanaxmalara səbəb ola bilməsində İrsi  xarakterli  xəstəliyi olan  insanlara prosedurun icrası  mümkündür, ancaq  bu, qanın laxtalanması prosesini normallaşdıran xüsusi preparatlar tətbiq edildikdən sonra  aparılmalıdır.
7. HİV infeksiyası.  Xəstəlik,  insanın  immun  sisteminə təsir edir, nəticədə  bədən patogen  bakteriyalara qarşı  mübarizə  qabiliyyətini   Qan dövranına daxil olan hər hansı  bir  patogen  mikroorqanizm,  ölümə  səbəb  olan  ən  ağır  patoloji  proseslərə gətirib çıxara  bilər. Steril  şəraitdə  ENMQ  keçirərkən  belə,  xəstənin  bədəninə  hər hansı  bir  mikrobun  daxil  olmasını  tamamilə  istisna  etmək  mümkün  deyil.  Buna görə  də  ENMQ  tövsiyə  edilmir.

Hamilə qadınlar,  kardiostimulyatorları  və  ürək-damar  xəstəlikləri  olan  şəxslər, müayinənin  keçirilməsindən  əvvəl,  mütləq  öz  vəziyyətləri  barədə  həkimlərinə  məlumat verməlidirlər. Uşaq  yaşı  müayinənin  keçirilməsi  üçün  əks-göstəriş  deyil. Kiçik  yaşlı  uşaqları  müayinə  edərkən,  stimullaşdırma metoduna  üstünlük  vermək  məsləhət  görülür,  çünki  iynəşəkilli  metod körpəni qorxuda  və  narahatlığa  səbəb  ola  bilər.

 

ENMQ-nin  nəticələrinin  təhlili

Müayinənin sonunda, nəticələr diaqnostik cihazın  monitorunda görünür  və  ya  kağız üzərində  çap  olunur. Nəticələrin təfsiri  müxtəlif  parametrlərdən  ibarətdir:

1. İmpulsların ötürülmə  sürəti.  Sürət  normadan  aşağı  olduqda,  ən  çox  belə  bir  hallar  autoimmun  xəstəliklərlə  əlaqəli  patologiyalardan,  məsələn,  dağınıq sklerozdan  xəbər  verir.
2. Əzələ fəallığının  amplitudası (vibrasiya, gücü, hündürlüyü). Amplitudanın azalması, sinir  patologiyalarının  inkişafını  və  ya  sinir-əzələ  keçiriciliyində  maneələrin yaranmasına  işarə   Amplitudanın  göstəricilərində  artımın olması,  onurğa  beyni xəstəliklərindən  şübhələnməyə  əsas  verir.
3. Sinir liflərinin  impuls  keçirmək  qabiliyyə  Sinir  liflərindən  əzələ  sisteminə impulsları  ötürmək  qabiliyyətinin olmaması, bir  qayda  olaraq,  sinirin  məhv  olduğunu göstərir.  Bu, qırılma, sıxılma və  digər  pozuntuların  nəticəsi  ola  bilər.
4. Əzələ liflərinin  nəzarət  olunmayan  təqəllüsü.  Fassikulyasiyanın  olması, onurğa beynindəki  müxtəlif  zədələnmələr  zamanı  müşahidə

Bütün  bu  məlumatlar, normal  göstəricilərlə  müqayisə  olunduqdan  sonra  müəyyən  bir xəstəliyin  ağırlıq  dərəcəsi,  zədələnmə  nahiyəsi,  ocaqların  lokalizasiyası,  xəstəliyin  növü   və  s.  qiymətləndirilir.

 

 

 

 

 

“Sinir xəstələrinin müayinəsi metodları” (Bakı, “Xəzər Universitei” nəşriyyatı, 2020) kitabından (12659 N-li müəlliflik şəhadətnaməsi).

                    Müəllif: Fərhad  Əhmədov.  Həkim – nevropatoloq