Tunel sindromları

     Tunel sindromları adı altında (sinоnimləri: kompression-işemik nevropatiyaları, tunel neyropatiyası, tələ sindromu) sinirlərin dar anatomik nahiyələrdə (anatomik tunellərdə) sıxılması nəticəsində meydana çıxan klinik təzahürlər kompleksi (hissi, hərəki və trofik pozuntular) nəzərdə tutulur. Anatomik tunellərin divarlarını  təbii anatomik strukturlar (sümüklər, vətərlər, əzələlər) təşkil edir və normal halda onların içərisindən periferik sinirlər və qan damarları  sərbəst şəkildə keçir. Lakin müəyyən patoloji  şəraitdə kanal daralır və sinir-kanal münaqişəsi meydana gəlir (M.X. Al-Zamil, 2008).

Tunel sindromları (XBT-10 üzrə kodu G56 və G57.8-dir) zədələnmə nahiyəsinə əsasən kəllə-beyin sinirlərinin, çiyin qurşağının və yuxarı  ətrafların sinirlərinin, eləcə də çanaq qurşağının və aşağı ətrafların sinirlərinin neyropatiyasına bölünür.

Tunel nevropatiyaları  periferik sinir sisteminin xəstəliklərinin 1/3  hissəsini təşkil edir. Tibbi ədəbiyyatda tunel nevropatiyalarının 30-dan artıq növü  təsvir edilmişdir (Levin O.S., 2005). Tunel nevropatiyalarının müxtəlif növlərindən hər birinin öz xüsusiyyətləri olur. Əvvəlcə tunel nevropatiyalarının ümumi xüsusiyyətlərinə diqqət verdikdən sonra, onların daha geniş yayılmış növləri  üzərində  ayrıca dayanaq.

 

Etiologiya

Kanalın anatomik darlığı  tunel sindromunun inkişafı  üçün yalnız bir zəmin hazırlayan amildir. Son illərdə bu anatomik xüsusiyyətin genetik səviyyədə şərtləndirildiyini sübut edən çoxsaylı  məlumatlar əldə edilmişdir. Tunel sindromunun inkişafına gətirib çıxara bilən daha bir səbəb də əlavə fibroz liflərin, əzələlərin və vətərlərin, həmçinin rudimentar sümük mahmızları  şəklində anadangəlmə anomaliyaların mövcud olmasıdır.

Lakin xəstəliyin inkişafı  üçün yalnız yönəldici  amilin olması  adətən kifayət deyil. Aşağıda sadalanan amillər tunel sindromunun inkişafına səbəb ola bilər:

–           bəzi  metabolik sindromlar, endokrin pozulmaları (şəkərli diabet, akromeqaliya, hipotireoz);

–           oynaqlarda, sümüklərdə və vətərlərdə dəyişikliklərlə müşayiət olunan xəstəliklər (revmatoid artrit, revmatizm, podaqra);

–           hormonal dəyişikliklərlə müşayiət olunan hallar (məsələn, hamiləlik);

–           sinirin özündə (şvannoma, nevroma) və xaricində (hemangioma, lipoma) inkişaf edən həcmli  proseslər.

Tunel sindromlarının inkişafına, tez-tez təkrarlanan stereotip hərəkətlər, travmalar da səbəb olur. Buna görə də, tunel sindromunun yayılması  müəyyən fəaliyyətlə məşğul olan şəxslər, müəyyən peşə nümayəndələri arasında əhəmiyyətli dərəcədə yüksəkdir (məsələn, stenoqrafistlərdə, yazıçılarda, kompüterlə işləyən şəxslərdə karpal tunel sindromu digərlərinə nisbətən təqribən 3 dəfə çox müşahidə olunur).

 

Patogenez

Tunel sindromu bir qayda olaraq sinirlərin, onların yerləşdiyi əzələ-fibroz və ya sümük-əzələ yatağında və ya tunelində kəskin və ya xroniki şəkildə sıxılmaya məruz qalması  nəticəsində formalaşır. Sinirin sıxılma nahiyəsində yerli  demiyelinizasiya müşahidə olunur, Valler degenerasiyası  variantının inkişafı  da mümkündür. Bu proseslərdə sinir gövdəsinin işemiyası əhəmiyyətli rol oynayır. Sinirin xroniki  sıxılması  zamanı  birləşdirici toxumanın törəyib artması ilə əlaqədar olaraq, prosesə onun nevromatik qalınlaşması da qoşulmuş olur. Kompression-işemik nevropatiyanın inkişafında əsas rolu adətən peşə fəaliyyəti  ilə əlaqədar olan sinirin uzunmüddətli mikrotravmatizasiyası  oynayır.

Sinirin təkrarlanan zədələnmələri onun mikrovaskulyar (işemik) dəyişikliklərinə, ödeminə, miyelin qişasının zədələnməsinə gətirib çıxara bilər. Bu isə öz növbəsində impulsun sinir boyu yayılmasını  pozur, aksonu məhv edir. Yerli seqmentar demiyelinizasiya kompression sindromun tez-tez rast gəlinən səbəblərindəndir. Cərrahi  dekompressiyadan sonra sinirin funksiyasının tam bərpası  onun remyelinizasiyasına uyğun olaraq gedir. Sinirin uzunmüddətli və şiddətli sıxılması nəticəsində onun natamam bərpası  aksonun Valler degenerasiyasına və sinir-əzələ sinapsında permanent  fibroz dəyişikliklərə gətirib çıxarır ki, bu da tam reinnervasiyanın qarşısını  alır və funksiyaların məhdudlaşmasına səbəb olur.

Sinirin sıxılmasının təzahürləri  prosesin lokalizasiyasından və xəstəliyin davametmə müddətindən asılıdır. Sinirin qıcıqlanması  və  iltihabı  xəstəliyin başlanğıcında özünü  ağrı  və paresteziyalarla göstərir ki, bu da sonradan funksiyaların itməsi simptomları: keyimə, zəiflik və atrofya  ilə əvəz olunur.

 

Kliniki təzahürlər

Tunel sindromunun tam klinik şəklinə hissi (ağrı, paresteziyalar, keyimə), hərəki (funksiyasının azalması, zəiflik, atrofiya) və trofik pozuntular daxildir. Klinik gedişin müxtəlif variantları  mümkündür. Ən çox – ağrı  və ya digər hissi  pozuntularla debüt edir. Daha az hallarda xəstəlik hərəki  pozutularla özünü göstərməyə başlayır. Trofiki dəyişikliklər adətən xəstəliyin müalicəsinə gec başlanıldığı hallarda və cüzi ifadə olunmuş şəkildə təzahür edir.

Tunel sindromu üçün ən xarakterik simptom ağrıdır. Adətən ağrı  hərəkət (yük qaldıran) zamanı  yaranır, sonra  isə sakit halda da qeyd edilir. Bəzən ağrı  xəstənin gecə oyanmasına səbəb olur ki, bu da onu çox üzür  və həkimə müraciət etməyə məcbur edir. Tunel sindromu zamanı  ağrı  özündə həm nosiseptiv (iltihabi dəyişikliklərlə bağlı), həm də neyropatik (sinirin zədələnməsilə bağlı) komponent daşıya bilər. Tunel sindromu  üçün allodiniya, hiperpatiya, elektrik cərəyanının keçməsi və yandırıcı  ağrı  kimi neyropatik ağrı  təzahürləri  xarakterikdir. Sonrakı  mərhələlərdə ağrı, əzələ spazmı  ilə bağlı  ola bilər. Buna görə də, ağrı  əleyhinə müalicə taktikasının seçimi zamanı  ağrı sindromunun klinik xüsusiyyətlərinin hərtərəfli təhlilinin nəticələri rəhbər tutulmalıdır.

Hərəki  pozuntular sinirin hərəki  liflərinin məhvi nəticəsində meydana gəlir və əzələ gücünün enməsi, tez yorulmaq şəklində təzahür edir. Bəzi  hallarda, xəstəliyin inkişafı  atrofiyaların və kontrakturaların yaranmasına ( “meymun pəncəsi”, “caynaqşəkilli əl”) gətirib çıxarır.

Arteriyaların və venaların sıxılması zamanı  damar pozuntularının inkişafı  mümkündür ki, bu da  özünü  zədələnmə nahiyəsində solğunluq, yerli  temperaturun azalması  və ya sianozun və ödemin qeyd olunması  ilə göstərir. Sinirin təcrid olunmuş zədələnməsi zamanı (arteriyalar və venalar sıxılmağa məruz qalmadıqda) trofik dəyişikliklər çox vaxt əhəmiyyətsiz şəkildə təzahür etmiş olur.

Aşağıda daha çox rast gəlinən tunel sindromları  barəsində məlumat verilir:

Yuxarı ətrafların tunel sindromları:

1. Bilək nahiyəsində orta sinirin kompression-işemik neyropatiyası (karpal kanal sindromu).

Orta sinirin distal hissəsi köndələn bilək bağının altından keçərkən bilək kanalının daxilində yerləşən bükücü əzələlərin vətərləri və perinevral toxumalar tərəfindən sıxılmaya məruz qalır.

Bu, ən çox rast gəlinən tunel sindromudur. Qadınlarda kişilərə nisbətən 3 dəfə daha çox, bir qayda olaraq dominant əldə inkişaf edir. Çoxsaylı  amillər bu sindromun yaranmasına gətirib çıxara bilər:

–           saidin və biləyin gücə salınmasına səbəb olan ağır fiziki işlər. Bu cür əmək şəraiti dərzilər, sağıcılar, xadimələr, cilalayıcılar, camaşırxana işçiləri, stenoqrafistlər, musiqiçilər və s. üçün xarakterikdir;

–           karpal  kanalın anadangəlmə darlığı;

–           ödemlərə meylliyə, trofikanın pozulmasına və bilək kanalının deformasiyasına səbəb olan  yanaşı  xəstəliklərin (akromeqaliya, miksedema, amiloidoz, revmatoid artrit, tendodovaginit, venostaz, osteoartrit) mövcudluğu;

–           bilək sümüklərinin qırılmasından sonra həddindən artıq sümük döyənəyinin formalaşmasına səbəb olan biləyin əvvəllər baş verən travmaları;

–           bədxassəli şiş səbəbindən süd vəzisinin tam çıxarılmasından sonra limfostaz və ödemin inkişafı  nəticəsində;

–           hamiləlik dövründə, klimaks və ya menopauza zamanı baş verə bilər.

Xəstələri gecələr baş verən əzabverici paresteziyalar və ağrılar narahat edir. Paresteziyalar adətən 1-ci, 2-ci, 3-cü  barmaqlarda, bəzən isə 4-cü barmaqda lokallaşmış olur və heç vaxt çeçələ barmağa yayılmır. Ağrı saidə, daha az hallarda isə bazuya yayıla bilər. Bu hissiyyatın səbəbindən xəstələrin yuxusu pozulmuş olur, onlar yataqdan durmağa, biləklərini silkələməyə, əllərini  aşağıya endirməyə və ovuşdurmağa məcbur olurlar. Əli aşağı saldıqda ağrı zəifləyir, yuxarı  qaldırıldıqda  isə güclənmiş olur (elevator testi). Pəncə  ödemli olur, köndələn bağın perkussiyası  və  palpasiyası  zamanı  gecə ağrıları və paresteziyalarını  yenidən yaratmaq olur (Tinnel sindromu). Əlin yumruq şəklində bükülmüş barmaqlarla birgə 2 dəqiqə bükülü vəziyyətdə saxlanılması  simptomatikanın güclənməsinə səbəb olur (Falen testi). Eyni  hal  yumruq şəklində bükülmüş barmaqlarla birgə əli açdıqda da müşahidə olunur (əks-Falen testi). Ağrılar həmçinin gündüz saatlarında da, əli mil-bilək oynağınada büküb-açdıqda, məsələn paltar sıxmaq, tikiş, toxuculuq kimi hərəkətləri icra etdikdə yarana bilər.

Nevroloji müayinədə pəncənin orta sinirin innervasiya etdiyi nahiyələrində hissiyatın pozulması, ovucun böyük hündürlüyünün hipotrofiyası, baş barmağın yaxınlaşdırılması və uzaqlaşdırılması  zamanı  zəiflik aşkar edilir. Sindrom spontan remissiyalarla xarakterizə olunur. Bu sindromu 1913-cü ildə fransiz nevroloqları  P. Marie və  Ch. Foix təsvir etmişlər (R.K. Şirəliyeva).

2. Saidin proksimal hissəsində orta sinirin kompression-işemik neyropatiyası (dəyirmi pronator sindromu, Şeyffart sindromu, „bal ayı“ iflici“).

Sıxılma, saidin yuxarı  hissəsində, dəyirmi pronator əzələsinin fibroz dəyişiklikləri səbəbindən bu əzələnin başları  arasında baş verir. Peşəsi ilə bağlı  tez-tez pronasiyanı supinasiya  ilə əvəz etməyə və uzun müddət barmaqlarını  bükülmüş vəziyyətdə saxlamağa məcbur olan əl əməyilə məşğul olan şəxslər: sağıcılar, sürücülər, presləyicilər, metal üzərində oymaçılar üçün xarakterikdir. Sindromun ortaya çıxması, yükün təzyiqinin said nahiyəsi  üzərinə düşdüyü  ağır yüklərin (yeşik, kitablar və s.) daşınması  nəticəsində baş verə bilər.

Said nahiyəsində ağrılar xarakterikdir. Ağrılar barmaqları  yumruq halında bükdükdə saidin qəflətən pronasiyası, yazı  yazarkən, qolu yuxarı  qaldırarkən güclənir. Həmçinin orta sinirin innervasiyası  zonasında ovuc və barmaqlar nahiyəsində paresteziyalar da xarakterikdir. Dəyirmi  pronator nahiyəsində Tinnel simptomu qeyd olunur. Ovucun böyük  hündürlüyünün atrofiyası; baş barmağı  aralayan qısa əzələnin, baş barmağı  qarşı  qoyan əzələnin, baş barmağı bükən qısa əzələlərin, barmaqları  bükən dərin əzələlərin zəifliyi  baş verə bilər. Hissiyyat pozuntuları  paresteziya ilə eyni  nahiyələrdə müşahidə olunur. Bu sindrom 1951-ci ildə O. Seuffarth tərəfindən təsvir olunmuşdur (R.K. Şirəliyeva).

3. Saidin aşağı 1/3 hissəsində orta sinirin kompression-işemik neyropatiyası (bazunun suprakondilyar çıxıntısı sindromu, Strazer  zolağı  sindromu, Kulon-Lord- Bedose sindromu).

Orta sinir bazu sümüyünün dirsəküstü hissəsinin içəri tərəfində, bazu sümüyünün daxili epikondulusu və suprakondulyar epifizlə məhdudlaşmış “suprakondulylar həlqədə” sıxılmaya məruz qalır. Bazu sümüyünün  içəri  tərəfində əlavə suprakondulyar çıxıntı olan hallarda, bu sümüyün diafizinin sınıqları  nəticəsində yarana  bilər. Yanında yatmış adamın başının dirsəkdə bükülmüş qolu sıxması (sevgi  iflici) nəticəsində də yarana bilər. Klinik şəkil dəyirmi pronatorun sindromu  ilə eynidır. Diaqnostik test: barmaqlar yumruq şəklində bükülmüş vəziyyətdə saidin pronasiyası  və açılması, orta sinirin innervasiya zonasında ağrı  törədir. Bu sindrom 1963-cü ildə G. Coulon və həmmüəllifləri tərəfindən təsvir edilmişdir (R.K. Şirəliyeva).

4. Dirsək oynağı səviyyəsində mil sinirinin sıxılması (supinator sindromu, „tennisçi dirsəyi“ sindromu, Tomson-Kopel sindromu, bazunun epikondilezi).

Bazunun bayır epikondulusuna doğru gedən mil sinirinin dərin şaxəsinin kompression nevropatiyası  onun əyilməsi, əlin mil açıcılarının fibroz kənarı ilə kompressiyası  və bu şaxənin supinatordan keçən yerdə sıxılması  ilə əlaqədardır. Adətən 20 yaşdan  yuxarı  şəxslərdə təzahür edir. Xəstələr dirsək oynağında hərəkət zamanı, eləcə də əlin aktiv pronasiya hərəkətinə müqavimət göstərərkən kəskinləşən epikondulus nahiyəsindəki ağrıdan şikayət edirlər. Ağrı xüsusən lateral epikondulusdan 3 sm distal tərəfdə daha intensiv olur. Ağrı əli açarkən və supinasiya etdirərkən meydana çıxır, eləcə də müayinə edənin müqavimətini dəf edərək barmaqları  aktiv şəkildə açarkən dirsək nahiyəsində ağrının güclənməsi qeyd edilir. Diaqnostik test: müayinə edənin müqavimətini dəf etməklə III barmağın aktiv şəkildə açılması  və eyni zamanda  yuxarı  ətrafın dirsək oynağından açılması, bu oynaqda və saidin yuxarı  1/3-də intensiv  ağrı  törədir. Saidin pronasiyası  və əlin ovuc bükülməsi ağrı və eyni  zamanda saidin spontan açılmasını  törədir. Əl işi görərkən həddən artıq fiziki gərginliklə, xüsusən təkrari  sürətli supinasiyalar, açma və əlin uzaqlaşdırılması hərəkətləri ilə əlaqədar olaraq meydana çıxır; idmançılarda, xüsusən tennisçilərdə və qılınc oynadanlarda mümkündür. Bu sindrom 1959-cu  ildə amerika ortopedləri  P. Tomson və S. Kopel tərəfindən təsvir edilmişdir. J. Travell və L. Simons (1983) hesab edirlər ki, bu sindrom bazu sümüyünün bayır epikondulusuna, bəzən isə medial epikondulusuna birləşən fibroz və əzələ toxumalarının degenerativ-distrofik zədələnmələri  ilə əlaqədardır. Bu degenerativ proseslər dirsək oynağında təkanlı, pronator və supinator hərəkətlər zamanı  qeyd edilən toxumaların mikrotravmaları  nəticəsində meydana çıxır. Biləyin supinator və mil açıcı  əzələlərində miofassial trigger nöqtələrin olması  xarakterikdir (R.K. Şirəliyeva).

5. Milin sensor neyropatiyası (mil sinirinin tunel sindromunun ağrılı forması).

Bazunun orta 1/3 hissəsində bayır əzələarası  arakəsmədən keçən yerdə və ya dirsək nahiyəsində biləyin qısa mil açıcılarının fibroz atmaları  arasından keçdiyi  zonada mil sinirinin hissi şaxəsinin – saidin arxa dəri sinirinin sıxılması nəticəsində meydana çıxır. Dirsək və said nahiyəsində meydana çıxan, sakitlik və gecə vaxtlarında artan ağrılarla, eləcə də  I  barmağın arxa səthinin dərisində paresteziyalar və hipalgeziya ilə təzahür edir. Bu zaman hərəkət gücü saxlanır, əzələ atrofiyası  isə olmur (R.K. Şirəliyeva).

6. Dirsək sinirinin kubital kanalda kompression-işemik neyropatiyası (kubital tunel sindromu, gecikmiş ulnar-kubital travmatik iflici).

Dirsək sinirinin ən geniş yayılmış zədələnmə yeridir. Sıxılma dirsək oynağında, qalınlaşmış üçbucaq bağının altında kubital kanalda baş verir. Dirsək oynağının tez-tez bükülməsi və açılması zamanı (velosipedçilərdə, katibələrdə, telefonçularda) baş verir. Daha çox arıq, zəif qadınlarda müşahidə olunur. Dirsəyin əvvəlki zədələnmələri, bazunun medial epikondulusunun qırılmaları  patologiyanın inkişafında əhəmiyyətli rol oynayır. Bu zaman sinirin zədələnməsinin dərhal deyil, sınıqdan uzun müddət sonra bazu sümüyünün distal hissəsinin deformasiyası nəticəsində inkişaf etməsi müşahidə olunur.

Ağrılı paresteziyalar IV və V barmaqlarda, biləyin medial səthində müşahidə edilir. Həmin yerlərdə və dirsəyi  büküb-açdıqda yaranan, soyuq havalarda  isə güclənən ağrılar da xəstəni  narahat edir. Sümükarası  və soxulcanabənzər əzələlərin, hipotenar əzələlərinin, baş barmağı  yaxınlaşdıran əzələlərin atrofiyası  və zəifliyi qeyd edilir. Əlamətdar və erkən simptomlardan biri, biləyin arxa səthində I və II  barmağın arasında yerləşən birinci dorsal sümükarası əzələnin atrofiyasıdır. Biləyin dirsək bükücü əzələsi və biləyin IV və V  barmaqlarını  bükən dərin əzələlər də zədələnə bilər.

7. Biləyin ulnar tunel sindromu (Guyon yatağı sindromu).

Dirsək siniri distal hissəsində noxudvari  sümüyün, onun qarmağının və  ovuc  karpal bağının meydana gətirdiyi Guyon yatağında sıxılmağa məruz qalır. Sindromun formalaşmasına əsadan və ya qoltuq ağacından istifadə olunması, boltları və qaykaları  burmaq, qayçı  və  kəlbətinlə işləmək, velosiped sürmək, yəni elə bir əmək fəaliyyəti  ilə məşğul olmaq səbəb olur ki, bu zaman daimi olaraq hipotenarın əsasının zədələnməsi baş verir. Dirsək sinirinin innervasiya nahiyəsində hissiyyat pozuntuları  müşahidə edilir. Pəncə əzələlərinin atrofiyası  ola bilər. Bu sindrom bilək nahiyəsində orta sinirin kompressiyası  ilə eyni vaxtda müşahidə oluna bilər.

 

Aşağı ətrafların tunel sindromları:

1. Qapayıcı sinirin qapayıcı kanalda kompressiyası (Qauşip-Romberq sindromu).

Sıxılma çanaq nahiyəsində, sinirin qapayıcı yuxarı-lateral kanaldakı  qapayıcı membranından keçməsi zamanı  baş verir. Sindromun formalaşması  qapayıcı  dəliyin yırtığı, qasıq bitişməsi nahiyəsindəki  iltihabi proseslər, çanaq sümüklərinin sınıqları  səbəblərindən baş verə bilər. Sindrom doğuş dövründə, sidik-cinsiyyət üzvlərində cərrahiyyə əməliyyatlarından sonra da baş verə bilər. Qasıq nahiyəsində və budun içəri səthində olan və bud-çanaq oynağında hərəkətlər, gücənmə zamanı  güclənən ağrılar narahat edir. Sakit halda ağrı  yox olur. Qapayici dəliyin yırtıqları zamanı ağrılar dözülməz xarakter daşıyır; gücənmə, öskürək, asqıqmaq zamanı isə daha da güclənir. Bu hallarda təcili əməliyyat tələb olunur. Hipesteziya budun daxili səthində qeyd olunur. Budu yaxınlaşdıran əzələlərin zəifliyi  və hipotrofiyası  müəyyən edilir. Xəstə ayaqlarını  çarpazlamaqda çətinlik çəkir. Bu sindrom 1840-cı ildə ingilis cərrahı  J. Howship, sonradan isə alman həkimi M. Romberq tərəfindən təsvir edilmişdir (R.K. Şirəliyeva).

2. Budun lateral dəri sinirinin qasıq bağı altında kompressiyası (Bernhardt-Rot və ya parestetik meralgiya xəstəliyi).

Sinirin kompressiyası qalça sümüyünün ön tini nahiyəsində, qasıq və ya Pupart bağının lateral kənarından keçdiyi yerdə baş verir. Rot xəstəliyi daha çox  20-60  yaş arasında olan kişilərdə rast gəlinir. Budun dəri sinirinin kompressiyası  bir çox hallarda: çanağın və ya gövdənin əyrilikləri; aşağı  ətrafların qısalması; III-IV dərəcəli piylənmə; assit; korset, yırtıqlar və ya hamiləlik zamanı bandaj  gəzdirildikdə və digər vəziyyətlərdə yaranır. Özünü  keylik və dermatit əlamətlərilə birgə təzahür edən budun ön-bayır səthində yandırıcı, bəzən dözülməz ağrılar şəklində göstərir. Ağrılar uzun müddət ayaq üstə dayandıqda, gəzdikdə, dartıldıqda və sıxılma nahiyəsinə təzyiq edən zaman güclənir, ayaqlar bükülmüş halda  uzandıqda isə zəifləyir. Atrofiyalar və əzələ zəifliyi müşahidə olunmur. Xəstəlik spontan sağalmanın olması  ilə xarakterizə olunur. Bədən çəkisinin azalmasından sonra ağrılı təzahürlərin əhəmiyyətli dərəcədə zəifləməsi və ya tamamilə yox olması  müşahidə olunur. Bu sindrom 1895-ci ildə B.K. Rot və M. Bernhard tərəfindən təsvir edilmişdir (R.K. Şirəliyeva).

3. Oturaq sinirin kompressiyası (armudşəkilli əzələ sindromu).

Sıxılma daha çox qasıq nahiyəsində, sakrospinal bağla gərilmiş armudşəkilli əzələ arasında baş verir. Sinir aşağı sağrı arteriyası  ilə birlikdə sıxılmağa məruz qalır. Lümbo-işalgik sindromlar zamanı  yaranır. Uzun müddət arxası  üstə yatan  üzülmüş xəstələrdə, sağrının medial nahiyəsinə uğursuz əzələdaxili inyeksiyalar edildikdə meydana çıxa bilər.

Oturaq sinirin neyropatiyası üçün baldırda və topuqlarda yandırıcı ağrı və paresteziyalar xarakterikdir. Ağrı həm armudşəklli əzələ, həm də oturaq sinirin gedişi boyu lokallaşa bilər. Ağrının artması bud-çanaq oynağında budun daxilə fırlanması zamanı, armudşəkilli əzələnin gərilməsi nəticəsində baş verir, budun xaricə fırlanması  zamanı  isə ağrı sakitləşir. Ağrı həmçinin, budu yaxınlaşdırdıqda da, armudşəklli əzələnin gərginləşməsi səbəbindən güclənir. Nevroloji müayinə zamanı  dizdən aşağşdakı  bütün əzələlərin zəifliyi və “sallanan” ayaqlar, axill və pəncə reflekslərinin enməsi aşkar edilir. Hipesteziya baldırın bayır kənarında, pəncənin həm alt, həm də üst səthlərində lokallaşmış olur. Baldırda və pəncədə vegetativ-trofik pozuntuların olması  xarakterikdir, obliterasiyaedici endarteriitdə rast gəlinən “fasiləli axsama” da müşahidə edilə bilər. Neyrogen fasiləli axsama – ayaqların  mümkün zəifliyinin qoşulması  ilə, yeriyərkən ayaqlarda  güclü  ağrıların, paresteziyaların və dizesteziyaların meydana çıxması  şəklində təzahür edir. Adətən bu simptomlar, irəli əyilib dayandıqda  itir. Damar mənşəli axsamadan fərqli olaraq, kaudogen axsama sadəcə olaraq dayandıqda  itmir və yalnız xəstə oturduqdan və ya uzandıqdan sonra aradan qalxır. Bu, bütün simptomlara, xüsusilə də ağrıya aiddir. Ağrılar, bel qurşağında, sağrıda, baldırda, lap pəncəyə qədər lokallaşa bilər. Xəstələr üçün çox vaxt dik durmaq çətin olur və onlar bud-çanaq və diz oynaqlarında ayaqları  bir qədər əyməklə tipik poza almağa məcbur olurlar. Bel stenozu zamanı  ağrı ilə müşayiət olunan neyrogen fasiləli axsama 93% hallarda (D.R. Ştulman və b., 1995) müşahidə edilir. Neyrogen fasiləli axsama damar mənşəli fasiləli axsama ilə birləşə bilər.

4. Ümumi incik sinirinin tunel sindromu (Qiyen de Seza – de Blonden-Valter sindromu, maneken sindromu, məhbus sindromu, hərbi əsirlər sindromu).

Tərkibinə ümumi  incik siniri daxil olan damar-sinir dəstəsinin kompression-işemik nevropatiyası, baldırın yuxarı-bayır səviyyəsində sıxılması ilə əlaqədardır və adətən müəyyən fiksə  olunmuş vəziyyətlərdə, məsən, çömbələrək oturma (zanbaq soğanağı, yerqazan pozası  və s.) vəziyyətində uzun müddət qaldıqda meydana çıxır. Bu zaman damar-sinir dəstəsi budun gərginləşmiş ikibaşlı  əzələ vətəri ilə incik sümüyünün başı arasında sıxılır. Əgər xəstə uzun müddət bir ayağını digər ayağının üzərinə aşırmış vəziyyətində uzun müddət oturarsa (maneken pozası) həmin damar-sinir dəstəsi bəzən bir ayağın bud sümüyünün təsirindən digər ayağın incik sümüyünə sıxılır. Ümumi  incik sinirinin tunel sindromu  incik sümüyünün başı zonasında  ağrı  hissi, „sallanan“ ayağın inkişafı, ayağın ön-bayır səthində hipesteziya və ya anesteziya ilə təzahür edir. Bu sindrom 1934-cü ildə fransız həkimləri  G. Gillian, M. de Seza, P. de Blondin-Valter tərəfindən təsvir edilmişdir (R.K. Şirəliyeva).

5. Baldırın ön fassial yatağı sindromu.

Adətən gənc yaşlı şəxslərdə adət olunmamış uzunmüddətli  fiziki  gərginlik zamanı  baldır əzələlərində meydana çıxır. Qıcolma epileptik tutmalardan, aydın nəzərəçarpan karpopedal spazmla gedən uzunmüddətli tetaniyalardan sonra onun inkişaf etməsi mümkündür. Baldırın ön fassial yatağı əzələlərinin həddən artıq gərginləşməsi və ağrı ilə təzahür edir. Bu zaman ayağın arxa arteriyalarında nəbz normaldır, vətər refleksləri dəyişməmişdir. Bəzən baldırın  ön səthinin dərisində hiperemiya müşahidə olunur. 1-4 gündən sonra ayağın açıcı əzələlərinin parezi və ya iflici  meydana çıxır, bəzən ayağın və baldırın  ön-içəri  səthində hipesteziya ilə müşayiət olunur. İncik sinirinin uzunmüddətli sıxılmasından sonra steppaj bir neçə ay saxlanıla bilər. Onun meydana çıxması  ön fassial yataq daxilində əzələdaxili hemosirkulyasiyanı  pozan və əzələlərdə anoksik dəyişikliklər, bəzən isə onların daxilində nekrotik ocaqlar törədən təzyiqin yüksəlməsi ilə izah olunur. Bu zaman incik siniri, xüsusən onun dərin şaxəsi də zədələnir. Nəticədə klinik mənzərə miopatik və nevropatik komponentlərdən ibarət olur. Bu sindrom 1943-cü ildə L. Severin və C. Vogt tərəfindən təsvir edilmişdir (R.K. Şirəliyeva).

6. Qamış sinirinin tarzal kanalı nahiyəsində kompressiyası (tarzal kanal sindromu, Rişenin daban kanalı sindromu).

Sıxılma medial topuqdan arxada və distal hissədə yerləşən tarsal kanal nahiyəsində (Rişenin daban kanalında) baş verir. Sinirin sıxılması baldır-pəncə oynağı nahiyəsində travmalar, postravmatik  ödem, venoz durğunluq, tendovaginitlər zamanı  baş verə bilər. Sürətli yeriş təxribatçı rol oynayır. Ayağın alt səthində və barmaqlarda əhəmiyyətli dərəcəli ağrıların olması xarakterikdir. Ağrılar daha çox gecələr, yatdığı vaxt xəstəni narahat edir, ayaqları  yataqdan aşağı  salladıqda, ağrı  zəifləyir. Ağrı gündüzlər də, adətən, gəzinti zamanı  baş verə bilər. Tez-tez ağrı, oturaq sinirinin gedişi boyu, sağrıya qədər irradiasiya edə bilir. Tinnelin simptomu medial topuğu və ya onunla daban sümüyü  arasındakı  məsafənin ortasını  döyəclədikdə qeyd edilir. Hərəki pozuntular barmaqların zəifliyi şəklində təzahür edir. Hipesteziya pəncənin alt səthində qeyd olunur. Klinik əlamətlərinə görə, tarzal kanalın sindromu karpal tunel sindromuna çox oxşardır. Bu sindromu 1962-ci ildə C. Keck təsvir etmişdir (R.K. Şirəliyeva).

 

7. Barmaqların ümumi ayaqaltı sinirlərinin nevropatiyası (Morton metatarzalgiyası, barmaqlararası nevropatiya).

Sıxılma daraq sümüklərinin başları  arasında, köndələn daraqarası  bağın altında yaranır. Ən çox  IV  barmağın plantar siniri zədələnmiş olur. Kompressiyada ayağın deformasiyası, yastıayaqlıq, yüksək dabanlı  dar ayaqqabıların geyilməsi böyük bir rol oynayır. Qadınlar daha tez-tez əziyyət çəkirlər. Əsas şikayət: daraq sümüklərinin plantar səthində kəskin, yandırıcı, tutmaşəkilli ağrıların olması  və onların  III  barmaqarası  nahiyəyə, III və IV  barmaqlara yayılmasıdır. Xəstələr bu  ağrıları  belə təsvir edirlər: “sanki bir  iynənin, mismarın, şüşənin üstünə çıxmışam,  …”, “elektrik cərəyanının vurmasına bənzəyir”, “ayağımın altı  bıçaqla dəlinib” və s. Ağrılar ilk əvvəl gəzinti və ya qaçış zamanı  yaranır, xəstə dayanmağa, oturmağa və ayaqqabılarını  çıxarmağa məcbur olur. Sonradan ağrılar yuxuda, spontan şəkildə yarana bilər. Tinnel simptomunu  III-IV  daraq sümüklərinin başlarını  döyəcləməklə müşahidə etmək olar. Müvafiq barmaqarası  nahiyədə dərin palpasiya kəskin ağrılıdır, ağrı  barmaqlara yayılır. Nevroloji müayinədə nadir hallarda  III, IV  barmaqların dərisinin hipesteziyası  və ya hiperesteziyasını  aşkar etmək olur. Bu sindromu 1876-cı  ildə S. Morton təsvir etmişdir (R.K. Şirəliyeva).

Beləliklə, sadalanan tunel sindromlarının əksəriyyətinin kliniki  şəkli kompressiya nahiyəsində sinirlərin innervasiya zonasında şiddətli ağrı  ilə təzahür edir. Sıxılma nahiyəsini çəkiclə tıqqıldatmaq ağrını  artırır və sinirin innervasiya zonasında paresteziyanın yaranmasına səbəb olur (Tinnel simptomu). Adətən, reflekslərin enməsinin hissi və hərəki qüsurlarla birgə rast gəlməsi tunel sindromları  üçün xarakterikdir.

 

Diaqnostika

Tunel sindromlarının diaqnostikasında aşağıda sadalanan müayinə üsullarından daha çox istifadə olunur:

Anamnezin toplanması –  xəstəliyin inkişafının tarixi (simptomların yaranması  və ağırlıq dərəcəsinin artması).

Nevropatoloqun müayinəsi.  Baxış zamanı  həkim əsasən hissiyyatı, əzələlərin gücünü və həmin nahiyənin trofikasını  qiymətləndirəcəkdir. Müayinə zamanı  müxtəlif testlərin (Tinnel, Falen) tətbiqi diaqnozu dəqiqləşdirməyə imkan verir.

Rentgen müayinəsi.  Bu metodun faydası  mübahisəli olaraq qalır, çünki onun köməyilə patoloji vəziyyətin mövcud olduğunu aşkar etmək mümkün olmur. Bu üsul yalnız oxşar simptomları  olan digər xəstəlikləri (artrit, sınıq) istisna etmək üçün istifadə olunur.

Elektroneyromioqrafiya.  Müayinə zamanı  əzələlərin sakit halda və təqəllüs edərkən elektrik fəallığı  qiymətləndirilir. Elektroneymioqrafiyanın vasitəsilə əzələ zədələnməsi  ilə müşayiət olunan tunel sindromunu aşkarlamaq olur, sinir keçiriciliyi təhlil edilir.

Maqnit-rezonans tomoqrafiyası.  MRT müayinəsi miyelin qişasının və ya perinevriumun ödemi səbəbindən olması  güman edilən kompressiya nahiyəsində zədələnmiş sinirdən gələn siqnalların gücləndiyini göstərir. Maqnit-rezonans neyroqrafiya bazunun və saidin kompression nevropatiyalarının diaqnostikasında xüsusilə əhəmiyyətli bir vasitədir. Bu müayinə metodu tunel sindromlarının atipik təzahürlərini  müəyyən etməyə, keçirilmiş cərrahi  əməliyyatlardan sonrakı  residivləri  aşkara çıxarmağa və bu qrupa aid olan nadir patologiyaların diaqnostikasına kömək edir.

 

Müalicə

Müalicənin effektiv olması üçün ilk növbədə kompressiyanın yaranmasının səbəb və mexanizmlərini aydınlaşdırmaq lazımdır.

Aşağıda tunel sindromlarının müalicəsində rəhbər tutulan ümumi prinsiplər qeyd edilir:

Patogen amilin təsirinin dayandırılması. İmmobilizasiya

Müalicənin əsas məqsədi rahatlığı  təmin etmək və sinirin tuneldə mikrotravmatizasiyası şəraitinin aradan qaldırılmasıdır. Bu məqsədlə langetlərin qoyulması (karpal tunel sindromu), ortopedik ayaqqabıların geyilməsi (tarzal tunel sindromu, Morton sindromu), sinirin mikrotravmatizasiyasını  gücləndirən hərəkətlərdən və pozalardan çəkinmək tövsiyə edilir. Rot xəstəliyi olan şəxslərə bədən çəkisini azaltmaq məsləhət görülür.

Görüləcək ilk tədbirlərdən biri, zədələnmə nahiyəsinə fiziki  təzyiqi dayandırmaqdır. Buna görə zədələnmə sahəsində immobilizasiya tətbiq etmək lazımdır. Zədələnmə nahiyəsində immobilizasiya əldə etməyə imkan verən xüsusi  vasitələr: ortezlər, bandajlar, langetlər bu məqsədlə tətbiq edilir. Bu vasitələrin istifadəsi olduqca  rahatdır. Onları  çox asanlıqla geyinib-çıxarmaq olur ki, bu da xəstəyə öz  ictimai  fəallığını  qorumağa  imkan verir.

 

Vərdiş olunmuş lokomotor stereotipin və həyat tərzinin dəyişdirilməsi

Tunel sindromları  çox vaxt təkcə monoton fəaliyyətin deyil, həm də erqonomikanın pozulması (səhv duruş vəziyyəti, işləyərkən ətrafların narahat vəziyyətdə olması) nəticəsində inkişaf edir. Tibbi ədəbiyyatda iş yerinin optimal təşkili ilə bağlı xüsusi çalışmalar və tövsiyələr mövcuddur. Ağrıları  aradan qaldırmaq və residivlərin qarşısını  almaq üçün şin qoymaq prinsipindən istifadə edilən ortez və langetlər tətbiq olunur. Nadir hallarda xəstələr peşələrini dəyişməyə məcbur olurlar.

Müalicənin son mərhələsində xüsusi çalışmaların icrası və müalicəvi bədən tərbiyəsi (MBT) tunel neyropatiyalarının müalicəsinin vacib tərkib hissəsidir.

 

Ağrı  əleyhinə müalicə

• Fiziki təsirlər (soyuq, istilik). Yüngül hallarda buzlu, bəzən isə isti kompreslər ağrıları azaltmağa kömək edə bilər. Adətən bu üsullar kömək etmədikdə həkimə müraciət edirlər.
• İltihab əleyhinə müalicə. Ənənəvi  olaraq tunel sindromlarında daha güclü  ağrıkəsici və iltihab əleyhinə təsir göstərən İƏQSP (iltihab əleyhinə qeyri-steroid preparatlar) – Diklofenak, İbuprofen və s. istifadə olunur. Bu qrup preparatların bir sıra əlavə təsirlərinin olduğunu  nəzərə alaraq, mötədil və ya şiddətli ağrılar zamanı  kiçik dozada opioid analgetik Tramadol (37,5 mq) və təhlükəsiz ağrıkəsici / qızdırmasalıcı  Parasetamolun (325 mq) kombinasiyasından istifadə etmək məsləhət görülür (Zaldiar  preparatı). Belə bir birləşmə sayəsində, əlavə təsirlərin yaranma riskini  azaltmaqla  ümumi ağrıkəsici effekti bir neçə dəfə artırmaq olur.
• Ağrının neyropatik komponentinə təsir.   Analgetiklərin və İƏQSP-ın  effektiv olmadığı neyropatik mənşəli  ağrılarla mübarizədə digər qrup preparatlardan istifadə edilir:

–           antikonvulsantlar (Preqabalin, Qabapentin);

–           antidepressantlar (Simbalta, Venlaksоr);

–           5%-li  Lidokainlə applikasiyalar.

Bu və ya digər preparatın seçimi sindromun klinik əlamətlərini və xəstənin fərdi xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq (yan təsirlərin inkişaf etməsi imkanı) aparılmalıdır. Nəzərə almaq  lazımdır  ki, bu preparatların müalicəvi effekti dərhal deyil, bir müddət keçdikdən sonra baş verir.

• Ağrıkəsicilərin + hormonların inyeksiyaları.  Tunel neyropatiyalarının bir çox növünün olduqca effektiv və məqbul üsulu  kompressiya nahiyəsinə anestetik (Novokain) və hormonların (Hidrokortizon) inyeksiyası  vasitəsilə blokadaların aparılmasıdır. Digər tədbirlər effektiv olmadıqda,  xəstəliyin daha çox  inkişaf etmiş mərhələsində və güclü ağrılar zamanı  xəstəyə bu manipulyasiyanın tətbiq olunması  məsləhət görülür. Hazırda  tunel sahəsinə Hidrokortizon  ilə Meloksikamın inyeksiyalarının da yüksək effektivliyi barədə məlumatlar verilir.
• Fizioterapiya. Ağrı  və  iltihabı  azaltmaq üçün effektiv bir üsul elektroforez, Dimeksid və digər anestetiklərlə fonoforezdir.
• Simptomatik müalicə. Tunel sindromunda həmçinin ödem əleyhinə vasitələr, antioksidantlar, miorelaksantlar, sinirin trofikasını  və keçiriciliyini  yaxşılaşdıran preparatlar (İpidakrin, vitaminlər və s.) da tətbiq edilir.

 

Cərrahi  müdaxilə

Cərrahi  müalicəyə  adətən digər variantların effekti  olmadıqda müraciət olunur. Eyni zamanda, bəzi hallarda, xəstəyə dərhal  cərrahi  müdaxilənin təklif edilməsi məsləhətdir. Cərrahi müdaxilə adətən, kompressiyaya məruz qalmış sinirin azad edilməsindən, “tunelin rekonstruksiyasından” ibarət olur. Cərrahi əməliyyatların 2 növü vardır: endoskopik və açıq üsulla birbaşa müdaxilə. Endoskopik  üsulda videokamera ilə təchiz olunmuş xüsusi cihazlardan isitifadə olunur. Bu zaman əməliyyatdan sonrakı  ağırlaşmaların inkişaf etmək riski  açıq  üsulla birbaşa müdaxiləyə nisbətən xeyli az olur. Hər iki üsulla aparılmış əməliyyatın effekti  demək olar ki, eyni olur.

Statistikaya görə, cərrahi  və konservativ müalicənin effektivliyi 1  il sonra bir-birindən əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənmir. Buna görə də, müvəffəqiyyətli bir  cərrahi  əməliyyatdan sonra, tam sağalmağa nail olmaq üçün profilaktik tədbirlərin görülməsi vacibdir (İ. Atroshi, 2006).

Tunel sindromlarının müalicəsi və profilaktikasında xüsusi idman hərəkətlərinin icra edilməsi də mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu xüsusda tunel sindromlarının ən geniş yayılmış növlərindən olan karpal kanal sindromunun zamanı tətbiq edilən çalışmaların üzərində dayanmaq istərdik:

Bu məşqlər bir neçə saatdan bir edilə bilər və bunların hər biri dəfələrlə, 10-20 dəfə təkrar edilməlidir.

1. Barmaqlarınızı yumruq şəklində möhkəm sıxın və eyni şəkildə açın.

2. Yumruqları sıxmaq və əvvəlcə bir istiqamətdə, sonra isə əks istiqamətdə fırlatmaq.

2a. Eyni çalışmanı içərisində sürətlə fırlanan disk olan xüsusi kürə ilə (məsələn, PowerB

all və ya daha az və ya çox ağırlıqlı bir cisimlə) ilə yerinə yetirmək olar. Əlləri yalnız şəkildə göstərildiyi kimi deyil, həmçinin pəncəni tamamilə bükərək fırlatmaq olar.

3. Ovuçlarınızı bir-birinə sıxaraq, dirsəklərinizi yanlara ayırın, dua edən mövqeyinə oxşar bir vəziyyət alın. Bu mövqedə qolların said hissəsi yerə paralel yerləşməlidir. Sonra ovuçlarınızı, onları aralamadan və dirsəklərinizi hələ də yüksəkdə saxlayaraq, mümkün qədər aşağı salmağa çalışın. Çox gümün ki, əllərdə, ovucda və ya hətta barmaq falanqalarında ağrı hiss edəcəksiniz. Əllərinizi özünüzdən çox kənara qoymamağınız vacibdir.

4. Əlləriniz üçün xüsusi yumşaq bir top varsa, aşağıdakı şəkillərdə göstərildiyi kimi, onu növbə ilə bütün barmaqlarınızla, ovcunuzlə və əllərinizin arasında sıxın.

 

5. Əvvəlki çalışmanı, bu dəfə top olmadan, baş barmağınızla bütün barmaqlarınıza növbəilə müqavimət göstərmək şəklində təkrarlayın.

6. Aşağıdakı şəkildə göstərildiyi kimi, qollarınızı önünüzdə düzləndirib, ovucunuzu ovcunuza söykəyin. Müqavimət göstərərək, əyilmiş ovucunuzu düzəltməyə çalışın.

     Yuxarıda sadalanan çalışmalar daha çox istmə hərəkətləri hesab edilə bilər. Aşağıda əsas çalışmalar diqqətə çatdırılır.

Əsas çalışmalar:

I çalışma:

Ovuçlarınızı birləşdirib, barmaqlarınızı mümkün qədər geri aparın, 5 saniyə saxlayın. Barmaqlarınızı çarpazlaşdırın və 5 saniyə sıxın. 5 dəfə təkrarlayın.

II çalışma:

Barmaqlarınızı qıfıl şəklində birləşdirin və barmaqlarınızı maksimal dərəcədə düzləndirin. Biləklərinizi yuxarıya dartın və barmaqlarınızı aşağı əyin. Başlanğıc vəziyyətinə qayıdın. 10 dəfə təkrarlayın.

III çalışma:

Ovuçlarınızı və barmaqlarınızı bir-birinə sıx şəkildə birləşdirin. Çeçələ barmaqlardan başlayaraq qoşalaşmış barmaqları növbə ilə yanlara çəkin. Hər barmaq cütü üçün 5 dəfə təkrarlayın.

IV çalışma:

Ovuçlarınızı sinənin önündə qatlayın. Barmaklarınızın ucuna möhkəm basaraq əllərinizi sağa və sola əyin. Hər tərəfə 10 dəfə təkrarlayın.

V çalışma:

Ovuçlarınızı sinənizə, barmaqlar yuxarı olmaqla bükün. Əllərinizi tədricən bel səviyyəsinə endirin və başlanğıc vəziyyətinə qayıdın. 10 dəfə təkrarlayın.

VI çalışma:

Baş barmağınızın hündürlüyünü, əlinizin hər bir barmağı ilə, şəhadət barmağndan başlayaraq və əksinə qaydasında birləşdirin. Hər əl üçün 5 dəfə təkrarlayın.

Xəstəliyin simptomları güclənirsə, mütləq ixtisaslı yardım üçün həkimə müraciət edin.

 

Ev şəraitində karpal tunel sindromunu müalicə etmək üçün çalışmalar

Aşağıda sadalanan çalışmalar ev şəraitində icra edilə bilər:

1. Kiçik, lakin dərin bir vannanı isti, demək olar ki, qaynar su ilə doldurun və yumruğunuzu sıxaraq, onları yavaş-yavaş suda fırladın. Suyun əlləri kifayət qədər yüksək səviyyədə, mil-bilək oynağından yuxarı isitməsi vacibdir. Bu çalışma həm başlanğıc, həm də proqressiv mərhələlərdə ağrıları xeyli yüngülləşdirir. Bu çalışmanın icrası üçün optimal müddət 10-15 dəqiqədən az olmamalıdır. Çalışmanı bitirdikdən sonra qollarınızı, pəncə də daxil olmaqla dəsmala bükün – onları tez soyutmaq lazım deyil. Otaq kifayət qədər soyuqdursa, isti bir şarfdan da istifadə edə bilərsiniz.
2. Yuxarıda qeyd edilən çalışmanı müəyyən dərəcədə təkrarlayaraq, gecə bir spirt isitmə kompresini də tətbiq edə bilərsiniz. Bu halda yanıqların yaranmaması üçün spirtin miqdarı həddən çox olmamalıdır.
3. Masaj. Barmaqların və əllərin istənilən hərəkətdən ağrıdığı bir vəziyyətdə, siz öz-özünüzü masaj etməkdə çətinlik çəkəcəksiniz. Bu halda başqasının yardımı tələb olunur. Bütün əli masaj etmək: ovucun xarici tərəfdən başlayaraq yuxarıya doğru, saidin xarici tərəfində davam etmək (əlin ortası, said sümükləri arasında kiçik bir çuxurun hiss edildiyi yerlə hərəkət etmək lazımdır) lazımdır.
4. Gündə 2 dəfə hidromasaj – səhər (sərin və isti su ilə) və axşam (yalnız isti su ilə) kürəyin yaxalıq nahiyəsini, bazunu, saidi və pəncəni masaj etmək təklif olunur.

 

Profilaktik tədbirlər

Tunel sindromunun formalaşma riskini azaltmaq üçün bir sıra üsullar vardır:

• müntəzəm məşqlərin icra edilməsi;
• normal bədən çəkisinin saxlanılması;
• nevropatoloqun müntəzəm müayinəsi;
• iş üçün erqonomik vasitələrdən istifadə olunması;
• siqaretdən imtina.

Bəzi  insanlar tunel sindromunun mümkün nəticələrini unudaraq, onu müstəqil olaraq müalicə etməyə çalışırlar. Bu zaman unutmaq lazım deyil  ki, vaxtında müalicənin olmaması hərəki  və hissi funksiyalarının zəifləməsinə, hətta tam itməsinə səbəb ola bilər. Residivlərin yaranmasından qaçmaq  üçün müalicə metodunun seçilməsi də həkimlə razılaşdırılmalıdır.

 

 

Digər məqalələrimizə keçid:

https://nevropatologiya.az/2021/09/14/elektroneyromioqrafiya-enmq/

https://nevropatologiya.az/2021/09/14/elektromioqrafiya-emq/

https://nevropatologiya.az/2021/08/16/nevroloji-x%c9%99st%c9%99l%c9%99rin-muayin%c9%99sind%c9%99-kt-muayin%c9%99sinin-t%c9%99tbiqi-komputer-tomoqrafiyasi/

 

 

 

 

“Azərbaycanda geniş yayılmış sinir xəstəlikləri” (Bakı, “Xəzər Universitei” nəşriyyatı, 2019) kitabından (12655 N-li müəlliflik şəhadətnaməsi). Məqalə ilk dəfə 17.09.2018-ci il tarixində medsite.az tibbi internet saytında dərc olunmuşdur.

     Müəllif: Fərhad  Əhmədov.  Həkim – nevropatoloq