Eki 25 2021
Baş ağrısı haqqında geniş məlumat

Baş ağrısı – yalnız nevroloji deyil, həm də ümumi tibbi təcrübədə xəstələrin ən çox bildirdikləri şikayətlərdən biridir. O, ciddi bir xəstəliyin siqnalı, ya da emosional gərginliyi və ya yorğunluğu müşayiət edən bir simptom ola bilər. Baş ağrısı, təxminən 50 müxtəlif xəstəliyin aparıcı və bəzən yeganə simptomu ola bilər. Kəskin inkişaf edən baş ağrısı, həyat üçün təhlükəli olan bir xəstəliyin, məsələn subaraxnoidal qansızmanın mövcudluğunu göstərir və xəstənin təcili müayinə və müalicəsini tələb edir. Xroniki və təkrarlanan baş ağrıları, adətən miqren və ya gərginlik baş ağrısı səbəbindən yaranır və ciddi bir proqnozu olmasa da, xəstəyə əhəmiyyətli dərəcədə əziyyət verir, onun iş qabiliyyətini məhdudlaşdırır, həyat keyfiyyətini azaldır və yalnız adekvat həkim taktikasının köməyi ilə aradan qaldırıla bilər.

Bəzi hallarda müxtəlif xəstəliklərdə ayrı-ayrı klinik simptomların oxşarlığı bu və ya digər formanın hüdudlarını gizlədir ki, bu da nəticədə yanlış diaqnozun qoyulması və müvafiq olaraq, düzgün olmayan müalicə ilə nəticələnir. Buna görə də uğurlu müalicənin rəhni, diaqnostik meyarlara ciddi riayət etməkdə və bu və ya digər klinik simptomların əsasında dayanan patofizioloji mexanizmlərin dərk edilməsindədir.

Baş ağrısı probleminin tibbi tərəfindən əlavə, həmçinin sosial-iqtisadi aspekti də mövcuddur. Aparılmış maliyyə-iqtisadi hesablamalar göstərmişdir ki, baş ağrıları, demensiya və beyin qan dövranı pozulmalarından sonra nevroloji xəstəliklər arasında maddi məsrəflərə görə 3-cü yeri tutur. Baş ağrıları səbəbindən işə yararsızlıq günlərinin sayının armtası və əmək qabiliyyətinin azalması nəticəsində baş verən maliyyə itkiləri, epilepsiya ilə müqayisədə təxminən 2-5 dəfə, hərəki sisteminin xəstəliklərindən isə 12 dəfə daha yüksəkdir (Olesen J., 1997).

 

Etiologiya və patogenez

Baş və üz toxumalarının ağrı həssaslığına cavabdeh olan nosiseptiv sistemin periferik hissəsinin morfofunksional əsasını üçlü sinir və onun onurğa beyni yolunun nüvəsi təşkil edir. Mexaniki qıcıqlara həssas olan nosiseptorlarla başın və üzün dərisi, dərialtı piy təbəqəsi, əzələlər, arteriyalar və kəllə sümüklərinin sümüküstlüyü; gözün, qulağın, burun boşluğunun və onun əlavə ciblərinin toxumaları, kəllədaxili venoz cibləri və onların şaxələri; beyin əsasında sərt beyin qişası sahələri və sərt, yumşaq və hörüçək torunabənzər qişaların daxilindəki arteriyalar; üçlü, dil-udlaq, azan və ilk 3 boyun onurğa beyni siniri təmin olunmuşdur. Ağrı, demək olar ki, bu strukturların qıcıqlanmasından yaranan yeganə hissdir. Beyincik çadırından yuxarıda yerləşən kəllədaxili strukturların impulsasiyası  üçlü sinirin I şaxəsinin lifləri boyunca ötürülür. Beyincik çadırından aşağıda yerləşən kəllədaxili strukturlar onurğa beyninin I və II boyun kökcüklərinin liflərinin hissi ucları ilə innervasiya olunur; dil-udlaq və azan sinirləri arxa kəllə çuxurunun bir hissəsini innervasiya edir ki, onların hesabına da ağrının qulaq və boğaza yayılması baş verir. Hər iki ağrı proyeksiya zonası, trigemino-servikal kompleksdə birləşən üçlü sinirin onurğa nüvəsinin neyronlarına və I-II boyun seqmentlərin arxa buynuzlarının səthi qatlarına konvergensiya olunur. Bu kompleks, baş ağrısının müxtəlif növlərini meydana gətirən vahid funksional bir sistemdir.

Ağrıya səbəb olan əsas şərtlər – beyin qişalarının iltihabı və qıcıqlanması; şişlər və ya digər zədələnmə nəticəsində yaranan qan damarlarının gərilməsi, genişlənməsi və ya sıxılması; antinosiseptiv sistemin funksional vəziyyətində dəyişiklik və ya perikranial əzələlərin gərginliyi vasitəsilə həyata keçən psixoloji amillərdir. Beyin parenximasının əsas hissəsində ağrı reseptorları olmur, bu səbəbdən də beyin maddəsinin böyük həcmli zədələnmələri çox vaxt ağrıya səbəb olmur. Baş ağrısının müxtəlif növləri eyni patofizioloji mexanizmlərə malik ola və eyni ağrı reseptorlarının qıcıqlanması nəticəsində baş verə bilər.

 

Təsnifat

Çoxsaylı baş ağrıları arasında, baş ağrısı və onunla əlaqəli simptomların kliniki mənzərənin (miqren, klaster və gərginlik baş ağrıları) əsasını təşkil etdiyi birincili və baş ağrısının aşkar və ya gizli patoloji proseslərin və ya şəraitin təzahürü olduğu ikincili baş ağrıları ayırd olunur. Hal-hazırda, baş ağrılarının beynəlxalq ekspertlər qrupu (Headache Classification Committee of the International Headache Society) tərəfindən 1988-ci ildə tərəfindən təklif olunmuş təsnifatından istifadə olunur. Bura aşağıda təqdim edilən formalar daxildir:

  2. Gərginlik baş ağrıları.
  3. Klaster (dəstəli) baş ağrısı və xroniki paroksismal hemikraniya.
  4. Struktur zədələnmə ilə əlaqəli olmayan baş ağrıları.
  5. KBT zamanı baş ağrısı.
  6. Damar xəstəlikləri zamanı baş ağrısı.
  7. Kəllədaxili damar mənşəli olmayan xəstəliklərlə baş ağrısı.
  8. Dərmanların, kimyəvi maddələrin istifadəsi və ya onların qəbulunun dayandırılması səbəbindən baş ağrısı.
  9. Yoluxucu xəstəliklər zamanı baş ağrısı.
  10. Metabolik pozuntuqlar zamanı baş ağrısı.
  11. Kəllənin, boynun, gözlərin, qulaqların, burnun, əlavə ciblərin, dişlərin, ağzın və ya digər üz və ya kranial strukturların patologiyası zamanı baş və ya üz ağrısı.
  12. Kranial nevralgiya, sinir gövdələrinin patologiyasında və ya ağrının deafferentasiyası zamanı ağrı.
  13. Təsnif edilməmiş baş ağrısı.

 

     Baş ağrılarının ən geniş yayılmış növlərindən olan miqren xüsusi əhəmiyyət kəsb etdiyindən, bu saytda onun barəsində ayrıca məqalədə geniş söhbət açılmışdır. Aşağıda baş ağrılarının digər geniş yayılmmış növlərinin təsviri verilir.

 

     Gərginlik baş ağrısı

Gərginlik baş ağrısı (GBA) – baş ağrılarının ən geniş yayılmış növüdür.

Aparılan tədqiqatlar göstərir ki, GBA, demək olar ki, hər 3-cü Avropa sakinində baş verir, əhalinin 5-10%-də isə GBA həftədə ən azı 1 dəfə müşahidə olunur. Gərginlik baş ağrısı daha çox 30-39 yaşlar arasında rast gəlinir. Miqrendə olduğu kimi, GBA xəstələri arasında da qadınlar üstünlük təşkil edir (bütün halların demək olar ki, 75%-i), lakin bu məlumat o qədər də dəqiq hesab edilə bilməz, çünki o, müəyyən dərəcədə qadınların tibbi yardım üçün daha çox müraciət etmələri ilə əlaqədardır. GBA həm müstəqil forma şəklində, həm də digər birincili və ikincili baş ağrıları (miqren, arterial hipertoniya, gicgah-çənə oynağının disfunksiyası və s.) ilə birlikdə rast gəlinir.

     GBA-nın səbəbləri hələ ki, tamamilə aydınlaşdırılmamışdır, lakin onun inkişafına kömək edən amillər məlumdur. Onların arasında emosional amilləri (narahatlıq, depressiya, ailədəki və ya iş yerindəki stressli və münaqişəli vəziyyətlər), əmək və istirahət rejiminin pozulması (işdə və ya məktəbdə monoton iş və ya həddindən artıq yüklənmə, tamdəyərli istirahətin olmaması), yuxu pozuntuları, cinsi problemlər, refraksiyanın pozuntuları, gicgah-çənə oynağının disfunksiyası, KBT, əzələ gərginliyinə anadangəlmə meylliyi qeyd etmək olar. Aparıcı rol emosional pozuntulara – yüksək gərginlik və depressiyaya məxsusdur. Lakin bu amillərin məhz hansı yollarla GBA-nın inkişafına səbəb olduğu tamamilə aydınlaşdırılmamışdır. Bəzi xəstələrdə EMQ müayinəsi zamanı qeydə alınan ağrının proyeksiyası və perikranial əzələlərin tonusunun artması, başın aponevrozunun əzələ sisteminin GBA-nın inkişafında iştirak etdiyini ehtimal etmək üçün əsas olsa da, sonrakı araşdırmalar bu ehtimalı təsdiqləmədi. GBA olan demək olar ki, bütün xəstələrdə digər əzələlərin də (çeynəmə, döş-körpücük-məməyəbənzər, gicgah, yan qanadabənzər) palpasiyası zamanı yüngül ağrılılıq aşkar olunur. Qeyd olunmuşdur ki, döş-körpücük-məməyəbənzər, trapesiyaşəkilli əzələnin yuxarı payı və ənsə əzələlərinin trigger nöqtələrinə təsirin göstərilməsi, GBA-nın ağrı patterninə uyğun lokalizasiyalı əks olunmuş ağrıların formalaşmasına səbəb olur. Trigger nöqtəsindən yaranan ağrının intensivliyi, ilkin əzələ gərginliyindən asılıdır; əgər o, güclü olarsa, bu halda davamlı ağrı inkişaf edir. Perikranial əzələlərin tonusunda dəyişikliyin, anamnestik olaraq GBA-nın inkişafından əvvəl baş verdiyi güman edilir. Qeyd edilir ki, GBA-nın inkişafı əzələlərin gərginliyi ilə deyil, onlara mexaniki təzyiqin ağrı kandarı ilə əlaqədar olur. Güman edilir ki, bu fenomen ya mərkəzi bir səbəbdən, ya da əzələ gərginliyinin nəticəsində baş verə bilər. İkinci hal, miofassial mexanoretseptorların və / və ya onların mərkəzəqaçan liflərinin fəallaşmasına və neyrokimyəvi sensitizasiyasına səbəb olur.

GBA-nın patogenezində perikraniyal əzələlərin “yatmış nosiseptorlarının”, yəni normal halda fəaliyyət göstərməyən, lakin neyrogen iltihab səbəbindən fəallaşan sinir uclarının da iştirakı müəyyən edilmişdir. Onlar, patoloji prosesə üçlü sinirin onurğa beyni nüvəsinin və ya onurğa beyninin yuxarı boyun seqmentlərinin arxa buynuzlarının hissi neyronlarında uzunmüddətli dəyişikliklərin təsiri altında qoşula bilər. Belə bir fikir bildirilir ki, GBA-nın meydana gəlməsi, ilkin əzələ patologiyası deyil, MSS-nin əzələlərdən gələn ağrı stimullarına qarşı hiperhəssaslığının nəticəsi ola bilər.

GBA-nın patogenezində işemiya şəklində damar komponentinin rolu da müzakirə olunur ki, bu da spazma uğramış əzələ tərəfindən damarın sıxılması nəticəsində baş verir. Bu hal, venoz durğunluğa, əzələdə metabolik məhsulların toplanmasına, onun ödeminə və ağrılı olmasına gətirib çıxarır.

     GBA üçün ikitərəfli lokalizasiya və fiziki gərginlik zamanı dəyişilməyən mötədil intensivlik səciyyəvidir. Ağrı, bir qayda olaraq, küt, monoton xüsusiyyətə malik olur; xəstələr tez-tez başın “dəbilqə” şəklində sıxılması və ya dartılması hissindən şikayət bildirirlər. GBA, adətən ürəkbulanma və ya qusma ilə müşayiət olunmur, lakin bəzi xəstələrdə, xüsusən də ağrıların uzun müddət davam etdiyi hallarda fono- və ya fotofobiya inkişaf edir, iştah azalır, bəzən isə ağrı pulsasiyaedən şəkil alır. Bəzi hallarda ağrı birtərəfli və ya hətta məhdud (alın, gicgah, təpə və ya ənsə) lokalizasiyasına malik olur.

GBA olan bir çox xəstələrdə perikraniyal əzələlərin palpasiyası zamanı ağrılılıq müşahidə olunur. Lakin ağrının lokalizasiyası çox vaxt əzələlələrin ağrılılq yerləri ilə üst-üstə düşmür. Çox vaxt GBA olan xəstələri müayinə edərkən trapesiyayabənzər və ənsə əzələlərinin artmış gərginliyi qeyd edilir, bəzi hallarda isə gicgah-çənə oynağının disfunksiyası aşkar olunur. GBA xəstələri arasında yalnız perikranial əzələlərin yüngül ağrılı olması deyil, həmçinin döş və bel nahiyələrinin əzələlərinin, paravertebral əzələlərin və digər əzələ qruplarının palpasiya zamanı həssaslığının artması da qeyd edilə bilər. GBA hər yaşda baş verə bilir, xəstəliyin gedişatı müxtəlifdir. Nevroloji müayinə zamanı bəzi xəstələrdə qeyd olunan perikranial əzələlərin gərginliyi və ağrılılığı istisna olmaqla, başqa pozuntular aşkar edilmir. Digər nevroloji simptoların aşkar edilməsi, yanaşı nevroloji xəstəliyin mövcudluğunu göstərir və hərtərəfli müayinin keçirilməsini tələb edir. Depressiya və / və ya artan narahatlıq şəklində emosional pozuntular kifayət qədər çox halda müşahidə edilir.

 

Klaster baş ağrısı

Klaster baş ağrısı (dəstəli baş ağrısı, Harrisin miqrenoz nevralgiyası, Hortonun histamin miqreni) nisbətən nadir forma olub, dünya əhalisinin 0,1-0,4%-də, əsasən kişilərdə (9:1 nisbətində) rast gəlinir. Onun özəlliyi ağrının intensivliyi və seriya şəklində (klaster, “dəstəli”) meydana çıxmağa meylli olmasıdır.

Xəstəliyin patogenezi aydın deyil. Əvvələr hesab olunurdu ki, ağrı göz yuvası arteriyasının genişlənməsi ilə əlaqəlidir və trigemino-vaskulyar sistemin fəallaşmasının nəticəsidir. Lakin hal-hazırda müəyyən edilmişdir ki, vazodilatasiya ağrının fonunda meydana gəlir və bu səbəbdən də ikincili səciyyə daşıyır.

Xəstəliyin patogenezində ağrı tərəfindəki karotid cisimciklərin xemoreseptorlarının çatışmazlığı amilinin təsiri ehtimal olunur. Klaster baş ağrısı tutması zamanı ipsilateral xarici vidaci venada ağrılı sensor neyropeptidlərin miqarında artım qeyd olunur. Bu, trigemino-vaskulyar sistemin və kranial parasimpatik yolların neyrogen iltihab şəklində fəallaşmasını göstərir. Tutma zamanı parsial Horner simptomu və parasimpatik fəallaşmanın digər təzahürləri şəklində vegetativ pozuntular, içərisində üçlü sinirin, simpatik və parasimpatik liflərin nosiseptiv liflərinin birlikdə keçdiyi kavernoz cibin prosesə qoşulması ilə izah edilə bilər (Moskowitz, 1988). Tutmalaraın sirkadlı növbəliliyi və klaster dövründə müşahidə olunan növbəlilik bioloji ritmlərin pozulmasından xəbər verir. Sirkad təşkilatçısı, güman edildiyi kimi, hipotalamusun supraxiazmal nüvəsində yerləşir və beyin kötüyünün serotoninergik mərkəzləri və üçlü sinirin nüvəsi ilə qarşılıqlı əlaqələrə malikdir. Beləliklə, mərkəzi tənzimləyicinin disfunksiyası, trigemino-vaskulyar sistemin fəallaşması üçün bir triqqer (tətik) rolunu oynaya bilər.

Xəstəlik adətən 30-50 yaşlar arasında meydana çıxır, lakin daha gənc və ya ahıl yaşlarda da başlaya bilər. Klaster baş ağrısı tutması, cəld başlanğıc və bir neçə dəqiqə (adətən 10) ərzində ən yüksək həddə çatması və nisbətən qısa (təxminən 20-40 dəqiqə) davametmə müddətdi ilə səciyyələnir. Ağrı deşici və ya yandırıcı xüsusiyyətə malik olur, demək olar ki, həmişə birtərəflidir, çox vaxt göz nahiyəsində və ya onun arxasında yerləşir, lakin periorbital və ya gicgah nahiyəsində də qeyd edilə, yanaq, damaq, çənə, qulaq və ya boyuna yayıla bilər. Tutma zamanı şiddətli ağrı səbəbindən xəstə uzana bilmir, adətən o, gəzir və ya oturur, çox vaxt əli ilə gözünü sıxır və ya başını divara söykəyir. Bəzən xəstələr özlərini qəribə aparırlar: inildəyir, ağlayır, qışqırır, yerində qaçır, intihar etməklə hədələyirlər. Ağrı tərəfində çox vaxt vegetativ təzahürlər: gözün qızarması və yaşarması, burun tutulması, rinoreya, ptoz, bəbəyin daralması, alnın və ya üzün tərləməsi, göz qapaqlarının ödemi və s. qeyd olunur. Ağrı o qədər əzabvericidir ki, tutma keçdikdən sonra xəstə hələ 30-60 dəqiqə ərzində üzülmüş halda qalır.

Kəskinləşmə  mərhələsi zamanı klaster tutmalarının tezliyi iki gündə 1 dəfədən gündə 8 dəfə arasında dəyişir. Kəskinləşmənin başlanğıcında tutmalar, adətən daha nadir və az intensiv olur, sonradan onların tezliyi, şiddəti və davametmə müddəti artır. Kəskinləşmənin zirvəsində gün ərzində hər biri 1-3 saata qədər davam edən bir neçə tutma baş verir, sonra isə onların tədricən zəifləməsi müşahidə olunur. Bütün tutmaların yarısından çoxu gecə və ya səhər tezdən, eyni vaxtda baş verir, buna görə də bəzən klaster baş ağrısını “zəngli saat baş ağrısı” adlandırırlar. Əksər xəstələrdə tutma 2-8 həftə ərzində baş verir və sonra bir neçə həftə, ay və ya hətta illər ərzində remissiya davam edir. Daha çox, bütün il ərzində 1-2 kəskinləşmə müşahidə olunur. Kəskinləşmə mərhələsində ağrı tutması alkoqol, nitroqliserin, histamin, həmçinin hipoksemiyaya gətirib çxaran yuxu apnoesi səbəbindən meydana çıxa bilər.

Gedişinə görə epizodik (90% hallarda) və xroniki (10% hallarda) klaster baş ağrıları ayırd edilir. Epizodik ağrılarda kəskinləşmənin davametmə müddəti bir ildən artıq çəkmir (çox vaxt bir neçə həftə), onun ardınca isə ən azı 14 gün davam edən remissiya baş verir. Xroniki ağrılarda isə kəskinləşmənin davametmə müddəti bir il və ya daha çox müddətə çata bilər, bu zaman remissiya ya heç olmur, ya da müddəti 14 gündən az çəkir. Xroniki gediş ilkin olaraq və ya epizodik klaster baş ağrısının transformasiyası kimi meydana çıxır.

 

Dərman qəbulu nəticəsində yaranan baş ağrıları

Dərman preparatlarının artan nəzarətsiz istifadəsi səbəbindən, baş ağrılarının bu forması xüsusi diqqət tələb edir. Bu tip baş ağrıları həm yeni başlayan sefalgiyaların, həm də əvvəlcədən mövcud olanların ağırlaşmasının səbəbi ola bilər. Bu mövzuda şərti olaraq, 2 əsas dərman qrupu ayırd edilə bilər. Birinci qrup, istifadəsi və ya ləğvi, formal olaraq GBA-na bənzəyən baş ağrılarının yaranmasına səbəb olan dərmanlarla əlaqələndirilir. Bu dərman qrupu olduqca genişdir: nitratlar, kortikosteroidlər, estrogenlər, Kofein, barbituratlar, simpatomimetiklər, kalsium kanalı blokatorları, MAO inhibitorları, qeyri-steroid iltihab əleyhinə preparatlar, Nikotin turşusu, fenotiazinlər, Teofillin, Tetrasiklin və s. İkinci qrup preparatlar, əksərən “abuzus” baş ağrısına səbəb olan, əsas etibarilə sadə və ya kombinə olunmuş ağrıkəsicilər və ya çovdar mahmızı bitkisinin alkaloidləridir. Onların yayılması, ağrıkəsici preparatların reseptsiz satılan formalarının geniş istifadə olunduğu bütün iqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş ölkələr üçün eynidir. “Abuzus” baş ağrılarının mahiyyəti ondan ibarətdir ki, analgetiklər, Erqotamin sırası preparatlar, Aspirin, barbituratlar, benzodiazepin qrupundan olan dərmanlar və digər miqrenlə GBA-nın müalicəsində istifadə olunan dərman vasitələrinin müntəzəm və ya tez-tez qəbulu, mövcud olan baş ağrılarını pisləşdirə ya da tranformasiya etdirə bilər və ya əlavə baş ağrılarının meydana çıxmasına səbəb olur. Praktiki olaraq, “abuzus” baş ağrılarının yaranmasına səbəb olan konkret dərman preparatını müəyyənləşdirmək çox çətindir, çünki xroniki baş ağrısı olan xəstələrin təxminən 90%-i eyni vaxtda bir neçə dərmandan istifadə edir. Belə hallarda hər bir konkret xəstədə baş ağrısının inkişafının bütün tarixçəsini və analgetiklərdən istifadə təcrübəsini təhlil etmək vacibdir.

Bir qayda olaraq, “abuziv” amil tədricən formalaşır. Əvvəlcə müvafiq dərman vasitəsi baş ağrısının ən başlanğıc əlamətlərində və ya bunun qarşısını almaq məqsədi ilə qəbul olunur; bu cür xəstələrdə xroniki dərman istifadəsi isə, bir növ “ağrı davranışı” halına gəlir. Bu zaman dərmanın ağrıkəsici təsiri tədricən azalır ki, bu da öz növbəsində dozanın artırılmasına və müxtəlif analgetiklərin müştərək tətbiqinə gətirib çıxarır. “Abuzus” amili üçün, bu cür baş ağrılarına səbəb ola biləcək dərman preparatlarının sinfi müəyyən edilmiş və təxmini dozaları işlənib hazırlanmışdır:

  • Erqotamin – gündə ən azı 2 mq;
  • Aspirin – ayda ən azı 50 q;
  • analgetiklərin birgə tətbiqi – ayda ən azı 100 tablet;
  • barbituratlar – gündə ən azı 1 tablet;
  • benzodiazipinlər (məsələn, Diazepam) – ayda ən az 300 mq və s.

Bu tip baş ağrılarının xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, onlar yalnız əvvəldən baş ağrılarından əziyyət çəkən şəxslərdə inkişaf edir və başqa səbəblərə görə eyni dərmanları qəbul edən insanlarda demək olar ki, heç vaxt yaranmır. Bu müşahidələr, “abuziv” baş ağrılarının inkişafına genetik meyilliyin olması barədə fikirləşməyə əsas verir.

 

     Postravmatik baş ağrıları

Kəskin postravmatik baş ağrıları – əksər hallarda yüngül dərəcəli KBT-nı müşayiət edir. Baş ağrıları, adətən travmadan dərhal sonra (nadir hallarda – ilk 2 həftə ərzində) və ya huşun itirilməsi halında, xəstə ayılandan sonra baş verir. KBT-nın baş verməsindən və ya huşun bərpa olunması anından etibarən 8 həftə ərzində meydana çıxan bu cür ağrı, kəskin postravmatik baş ağrısı kimi qiymətləndirilir.

Kəskin KBT zamanı baş ağrısı bir çox səbəblərə görə baş verə bilər: baş və boynun yumşaq toxumalarının zədələnməsi, likvorodinamikanın dəyişiklikləri, beyin əzilməsi və ya kəllədaxili hematoma zamanı isə – qan damarları, beyin qişaları, hissi kəllə-beyin və onurğa beyni sinirlərinin patoloji prosesə qoşulması ilə əlaqədar olan struktur dəyişiklikləri və s.

 

Xroniki postravmatik baş ağrısı – KBT baş verməsi və ya huşun bərpa olunması anından 8 həftə sonra da davam edən baş ağrısıdır. Bu cür xəstələrin əksəriyyəti baş ağrısından əlavə, diqqəti cəmləməyin çətinləşməsi, artan yorğunluq, yaddaşın pozulması, emosional labillik də qeyd edirlər. Bu simptom kompleksi postkontuzion sindromu kimi qiymətləndirilir. Təbiətinə görə bu cür baş ağrısı GBA-nı xatırladır, o, adətən küt və sıxıcı, yayılmış, çox vaxt fiziki və ya zehni yüklənmədən və ya emosional gərginlikdən sonra güclənir.

Postkontuzion sindromunun diaqnostikası xəstənin tipik şikayətlərinə, keçirilmiş KBT ilə aydın əlaqəsinə (travmadan və ya huşun bərpa olması anından dərhal sonra və ya ilk 14 gün ərzində baş ağrısının yaranması), nevroloji pozuntularda artımın olmaması və ya yeni simptomların yaranmamasına əsaslanır. Əgər baş ağrıları işıqlı intervaldan sonra güclənirsə və / və ya yeni nevroloji simptomlar meydana çıxarsa, bu zaman xroniki subdural hematoma istisna edilməlidir.

Postravmatik baş ağrısının patofizioloji mexanizmləri hələ tamamilə aydınlaşdırılmayıb. Baş ağrılarının KBT-nin şiddəti və beynin vizualizasiyasındakı dəyişikliklərlə əlaqəli olmaması, onun travma nəticəsində beyin strukturlarının zədələnməsindən qaynaqlanmaması ehtimalını müəyyən dərəcədə təsdiq edir.

Maraqlı faktdır ki, ağır KBT və hərəki, intellektual və ya digər pozuntulara görə davamlı əlilliyi olan xəstələrdə baş ağrıları nisbətən nadir hallarda müşahidə olunur. Bu cür baş ağrıları daha çox əlilliyi olmayan və əmək qabiliyyəti tezliklə bərpa olunan yüngül və ya orta dərəcəli KBT keçirmiş xəstələri narahat edir. Hesab edilir ki, postravmatik baş ağrılarının inkişafında, onun nəticələri ilə əlaqədar olan stress və münaqişə vəziyyəti mühüm rol oynayır. Bu cür amillər, əsasən premorbid şəxsiyyət xüsusiyyətləri olan xəstələrdə baş ağrılarının yaranmasına gətirib çıxara bilər.

     Serebrovaskulyar xəstəliklərdə baş ağrısı

Arterial hipertenziya.  Xəstələrin bir çoxu baş ağrısının yaranmasını arterial təzyiqin yüksəlməsi ilə əlaqələndirir. Həkimlərin də əksər hissəsi hesab edir ki, baş ağrısı – arterial hipertenziyanın ilk və ən çox rast gəlinən simptomudur. Bu fikir, həm baş ağrısı yarandıqda arterial təzyiqin yüksəlməsinin tez-tez qeydə alınmasına, həm də o yox olduqda təzyiqin normallaşmasına əsaslanır. Lakin arterial hipertenziyalı bir çox xəstəni (həm essensial, həm də simptomatik) xəstəliyin uzun bir gedişatlı formasında belə, baş ağrısı narahat etmir. Yüngül və orta dərəcədə arterial hipertenziyası olan xəstələrdə baş ağrısı, adətən arterial təzyiqin yüksəlməsi ilə deyil, onu müşayiət edən xəstəliklə, əksər hallarda GBA səbəbindən meydana çıxır. Üstəlik, əksər hallarda epizodik GBA, arterial hipertenziyanın formalaşmasından uzun illər əvvəl mövcud olur ki, bu da sonradan baş ağrılarının xronikləşməsinə gətirib çıxarır.

Arterial hipertenziya zamanı baş ağrısının patogenezi tamamilə aydın deyil. Mümkün səbəblər arasında kəllə boşluğundan venoz axınının çətinləşməsi və kəllədaxili təzyiqin artması, serebral arteriyalarda pulsasiyanın artması (əsasən xarici yuxu arteriyasının şaxələri), kəskin hipertenziv ensefalopatiyada isə – beyin qan dövranının öz-özünü tənzimləməsinin pozulması və beyin ödemi kimi amillər nəzərdən keçirilir.

Beyin qan dövranının kəskin pozulmaları.  Baş ağrıları, beyin qan dövranının bütün formalarında: həm işemik (TİH, işemik insult), həm də hemorragik (beyinə qansızma, subaraxnoidal qansızma) insultda meydana çıxa bilər. Lakin hemorragik insultlar zamanı baş ağrılarının inkişaf tezliyi və intensivliyi xeyli yüksəkdir. Baş ağrısı, bir qayda olaraq, beyin qan dövranının kəskin pozulması anında və ya dərhal ondan sonra baş verir; daha nadir hallarda o, xəstəlikdən əvvəl qeyd edilir və ya 1-2 həftə sonra meydana gəlir.

İnsultlu xəstələri narahat edən baş ağrısı beynin damar zədələnməsinin birbaşa nəticəsi olmaya da bilər. Xəstələrin bir qismində insultun ilk günündə baş ağrısı, əlilliyə gətirib çıxaran bir xəstəliyin inkişafı və təcili hospitalizasiya səbəbindən yaranan stressogen vəziyyət nəticəsində inkişaf edir. Baş ağrısı insult anından sonra bir aydan çox müddət ərzində davam edərsə, əksər hallarda o, yalnız beyin damarlarının zədələnməsi ilə əlaqəli deyil, həmçinin psixogen mənşəli olur. İşemik insultlu xəstələrin əksəriyyətində baş ağrısı olmur. Geniş hemisferik serebral infarkt və ya beyin sütununda insult zamanı baş ağrısı beyin ödemi, kəllədaxili təzyiqin yüksəlməsi və nosisepteptiv strukturların (damarların və beyin qişalarının) qıcıqlanması nəticəsində inkişaf edə bilər.

Hemorragik insult zamanı baş ağrısı, beyin qişalarının, qan damarlarının, kranial və ya onurğa beyninin hissi sinirlərinin sızmış qanla qıcıqlanması və ya sıxılması nəticəsində meydana gələ bilər. Beyin ödemi, kəllədaxili təzyiqin yüksəlməsi və beynin yerdəyişməsi də həmçinin beynin nosiseptiv strukturlarının qıcıqlanmasına və baş ağrılarının yaranmasına səbəb ola bilər. Subaraxnoidal qansızma zamanı baş ağrısı, demək olar ki, bütün xəstələrdə müşahidə olunur. Çox vaxt baş ağrısı, kəskin ifadəli olur, xəstələr onun başlanğıcını “başına güclü zərbə” və ya “başın içərisində partlayış” hissi kimi təsvir edirlər. Baş ağrısı həm yayılmış, həm də lokal ola bilər, onun yerləşdiyi nahiyə heç də həmişə qansızma və anevrizmanın partlaması yerinə uyğun gəlmir.

Subaraxnoidal qansızma zamanı baş ağrıları, damarların, beyin qişalarının, hissi kranial və onurğa beyni sinirlərinin partlamış anevrizma və ya sızmış qan vasitəsilə (həmçinin onun parçalanma məhsulları) sıxılması nəticəsində meydana gələ bilər. İkincili angiospazm, baş beynin ödemi, kəllədaxili təzyiqin yüksəlməsi də həmçinin buna gətirib çıxara bilər.

Əgər subaraxnoidal qansızma baş verdiyi andan başlayaraq, 1-2 ay ərzində baş ağrısı aradn qalxmırsa, bu zaman o, bir qayda olaraq başqa mənşəli olur. Bu cür hallarda, likvorodinamikanın pozulması və ya digər səbəblər nəticəsində yaranan kəllədaxili hipertenziyanı istisna etmək lazımdır.

Xroniki serebrovaskulyar xəstəliklərdə  baş ağrısını beynin qanla təchizatının xroniki çatışmazlığı ilə izah etmək olmaz. Ürək-damar sistemi xəstəliyi olan şəxslərdə onun digər qeyri-spesifik simptomlarla (yuxu pozulmaları, tez yorulma, əmək qabiliyyətinin aşağı düşməsi) birlikdə mövcud olması, daha çox psixogen amillər və ya yanaşı xəstəliklər (məsələn, GBA və ya servikogen baş ağrısı) ilə bağlı olur.

Nəhəng hüceyrə arteriiti.  Bu halda baş ağrısı – xəstəliyin ilk əlamətidir. O, daimidir, adətən xəstələr tərəfindən kəskin sancıcı ağrının dövri epizodları ilə birgə yanma hissi kimi təsvir olunur. Gecə vaxtı və soyuğun təsirindən güclənə bilər. Baş ağrısı, gicgah arteriyalarının birinin və ya hər ikisinin prosesə qoşulmasından asılı olaraq birtərəfli və ya ikitərəfli olur və adətən gicgah və ya alın nahiyələrində lokallaşır. Səciyyəvi, lakin nisbətən nadir hallarda rast gəlinən bir simptom – fasiləli çeynəmədir. Bu simptom, yemək zamanı xəstələrin ağrı səbəbindən vaxtaşırı olaraq bir neçə saniyə çeynəməni dayandırmaq məcburiyyətində qalmasından ibarətdir. Bəzən başa və ya saçlara toxunduqda ağrı güclənir. Xəstəliyin ümumi simptomlarından ishal, qızdırma, iştahsızlıq, çəki itkisi, oynaqlarda ağrılar, əzələlərin gərgin və ağrılı olmasını göstərmək olar. Müalicə aparılmadıqda, xəstələrin yarısında orbital arteriyanın prosesə cəlb olunması səbəbindən korluq inkişaf edir.

Diaqnoz yuxarıda təsvir olunmuş simptomlara, gicgah arteriyaların qızarmış, bərkimiş və ağrılı olmasına, EÇS-in nəzərəçarpacaq dərəcədə artmasına əsaslanır. Gicgah arteriyanın biopsiyası zamanı nəhəng hüceyrə arteriitinin aşkar edilməsi, diaqnozu təsdiqləmiş olur.

    

İnfeksion kəllədaxili proseslərdə baş ağrıları

Baş ağrısı – infeksion kəllədaxili proseslərin: meningit, ensefalit və beyin absesinin səciyyəvi simptomudur. Beynin infeksion xəstəlikləri miqren, GBA, beynin damar və travmatik mənşəli zədələnmələrinə nisbətən daha az rast gəlinir, buna görə də baş ağrısı şikayəti ilə əlaqədar həkimə müraciət edən xəstələrdə yalnız nadir hallarda aşkar edilir.

Meningit və ensefalitlərdə baş ağrısı kəskin səciyyə daşıyır; o, bir neçə gün və ya hətta saat ərzində intensivləşə bilər və adətən ümuminfeksion təzahürlərlə birləşir. Beyin absesi olan xəstələrin 70-90%-də baş ağrısı müşahidə olunur.

 

     Beynin struktur zədələnməsi ilə əlaqəli olmayan baş ağrıları

Bu qrup, inkişafı beynin və kəllə-beyin sinirlərinin zədələnməsi əlaqədar olmayan birincili baş ağrılarını əhatə edir. Onların patogenezi aydın deyil və daha çox miqreni olan xəstələrdə rast gəlinir. Baş ağrısının bu formalarının çoxu müəyyən bir təhrikedici amilin səbəbindən meydana çıxır və onun təsiri aradan qaldırıldıqdan sonra yox olur. Diaqnoz ağrının səciyyəvi təzahürlərinə və beynin struktur zədələnməsinin istisna edilməsinə əsaslanır.

İdiopatik deşici baş ağrısı (Idiopathic stabbing headache)

Əksər etibarilə miqreni olan xəstələrdə inkişaf edir. Ağrı, üçlü sinirin I şaxəsinin proyeksiyası nahiyəsində (göz, gicgah və ya təpə nahiyəsi) yerləşir, kəskin deşici xüsusiyyət daşıyır və bir neçə saniyə davam edir. O, nadir epizod və ya təkrarlanan tutmalar seriyası şəklində başlanır. Ağrı çox vaxt miqren tutması zamanı, həmin ağrı tərəfində təzahür edir. Tez-tez baş verən tutmalar zamanı sutkada 3 dəfə 25 mq dozasında İndometasin qəbul etmək məsləhət görülür.

Xarici sıxılma nəticəsində baş ağrısı

Başın müxtəlif səbəblər, məsələn, dar baş geyimləri, sarğı və ya üzgüçülərdə eynək tərəfindən sıxılması nəticəsində meydana çıxır. Ağrı daimi sıxıcı və ya batıcı xüsusiyyət daşıyır, sıxılma nahiyəsində lokallaşır və təhrikedici amil aradan qaldırıldıqdan, məsələn, baş geyimini çıxardıqdan sonra tez yox olur. O, çox vaxt miqrenli xəstələrdə olur və tipik miqrenoz ağrı tutmasının yaranmasına səbəb ola bilər. Profilaktika təhrikedici amillərin aradan qaldırılmasına əsaslanır.

Soyuq baş ağrısı

Xarici amillərin təsiri altında (soyuq hava, soyuq suda üzmək), ya da soyuq su və ya qidanın qəbulu, məsələn dondurma yemək nəticəsində yaranır. Ağrı, adətən ikitərəfli olur, alında lokallaşır və 5 dəqiqədən çox davam etmir. Baş ağrısının intensivliyi çox vaxt soyuğa məruzqalmanın şiddəti və davametmə müddəti ilə müəyyən edilir.

Ağrının profilaktikası təxribatçı amillərdən qaçmaqdan ibarətdir – soyuq havada isti baş örtüyünün geyilməsi, soyuq qida və ya suyun yalnız kiçik qurtumlarda qəbul edilməsi.

“SUNCT” sindromu (short-lasting unilateral neuralgiform pain with

conjunctival injection and tearing)

Buynuz qişaya qansızma və gözün yaşarması ilə keçən qısamüddətli birtərəfli nevralgiya şəklində ağrıdır. Son dövrlərdə təsvir edilmiş sindrom olub, qısamüddətliliyi, birtərəfli nevralgik paroksizmləri, az hallarda isə rinoreya və subklinik hiperhidrozla səsiyyələnir. Tutma 30 san-1 dəqiqə ərzində davam edir və hücumların sayı gündə 20 və ya daha çox olduğu bəzi hallar istisna olmaqla, 1-4 həftə ərzində bir və ya iki dəfə baş verir. Sindrom qadınlarda və kişilərdə bərabər tezliklə baş verir. Xoşxassəli təbiəti və tutmaların sayının azlığı, bu tip baş ağrılarının diaqnostikasını çətinləşdirir. Tutmanın yaranmasına səbəb olan amillər – ağrı tərəfində burun arakəsməsinə, göz qapağına və supraorbital nahiyəyə toxunma, burunla intensiv tənəffüs, öskürək, gözqırma, göz almalarının sürətli hərəkəti, çeynəmə, boynun oynaqlarını və əzələlərini əhatə edən baş hərəkətləri, dişlərin fırçalanması, soyuq və ya turş qidanın qəbulu ola bilər.

Xəstəliyin etiologiyası və patogenezi dəqiqləşdirilməyib. MRT müayinəsi zamanı patologiya aşkar edilmir. Tutma zamanı ağrı tərəfində keçirilən orbital fleboqrafiya müayinəsində, Tolosa-Hant ağrılı oftalmoplegiya sindromunda qeyd edilən dəyişiklikləri xatırladan əlamətlər aşkar olunur. Tutma zamanı sistolik arterial təzyiqində əhəmiyyətli bir artım və bradikardiya müşahidə olunur; bu cür dəyişikliklər ağrının başlanmasından əvvəl baş verir.

Bu tip baş ağrısı üçün adekvat müalicə yoxdur. Klaster baş ağrısının və miqrenin müalicəsində istifadə edilən dərmanlar arasında, bu tip baş ağrısı əleyhinə ən effektivləri Karbamazepin və kortikosteroidlər olmuşdur.

 

     İkincili baş ağrıları

Kəllədaxili təzyiqin dəyişməsi səbəbindən yaranan baş ağrıları

     Kəllədaxili hipotenziya

Kəllədaxili hipotenziya zamanı baş ağrısı demək olar ki, bütün xəstələrdə müşahidə edilir. Ağrı, alın, ənsə və ya diffuz lokalizasiyalı olub, zahirən GBA-nı xatırladır, şaquli vəziyyətdə güclənir, uzanmış vəziyyətdə isə yüngülləşir (ortostatik baş ağrısı). Beynəlxalq təsnifata görə, SSM-nin aşağı təzyiqi zamanı baş ağrısı üçün, şaquli vəziyyət aldıqdan sonra 15 dəqiqədən az bir müddət ərzində yaranması və ya güclənməsi və üfüqi vəziyyət aldıqdan 30 dəqiqədən az bir müddət sonra yoxa çıxması və ya intensivliyinin azalması xasdır. Ağrı şiddətli, davamlı, bəzən pulsasiyaedicidir və o, adətən ağrıkəsici preparatların təsirindən yüngülləşmir. Ağrı, başı silkələmək, öskürək, gərginlik, asqırmaq və ya vidaci venaları sıxmaqla ağırlaşır. Baş ağrısının intensivliyi artdıqca, o, bir o qədər tez-tez başgicəllənmə, ürəkbulanma, qusma və tinnitus (qulaqlarda küy), fotofobiya, anoreksiya və ümumi narahatlıqla müşayiət olunur. Nevroloji müayinə, adətən ocaqlı patologiya aşkar etmir, lakin başın hərəkətlərinin cüzi məhdudluğu, boyun əzələlərinin gərginliyi və bradikardiya müşahidə edilə bilər.

Patofizioloji olaraq, kəllədaxili hipotenziyada baş ağrısının inkişafını izah edən 3 mümkün mexanizm mövcuddur: SSM-nin istehsalının azalması, onun rezorbsiyasının artması və likvoreya. Kliniki olaraq, kəllədaxili hipotenziyanın 2 əsas forması ayırd edilir: spontan növ – bu zaman SSM itkisinin və ya hər hansı bir sistem xəstəliyinin mənbəyi tapılmır və likvoreya səbəbindən qaynaqlanan simptomatik növ. Serebrospinal maye təzyiqinin səviyyəsi ilə baş ağrısının yaranması arasında birbaşa əlaqə yoxdur. Bu prosesdə SSM-nin daha böyük əhəmiyyətə malik olması qeyd edilir. Vidaci venalarını sıxdıqda, kəllədaxili təzyiqin yüksəlməsinə baxmayaraq baş ağrısının intensivliyinin artması, kəllədaxili təzyiqin yalnız təhrikedici amil rolunu oynadığını və həlledici olmadığını göstərir. SSM təzyiqinin normallaşması ilə baş ağrısı, onu müşayiət edən tinnitus və başgicəllənmə ilə birgə yox olur.

Kəllədaxili hipotenziya nəticəsində yaranan baş ağrılarının ən geniş yayılmış səbəbi – spinal punksiyadan sonrakı vəziyyətdir (xəstələrin 15-30%-i). Bel punksiyasından sonra baş ağrısının meydana çıxması, 15 dəqiqədən 4 günə qədər aralıqda qeyd olunur və 12 günədək davam edə bilər. Postpunksion baş ağrıları, bir qayda olaraq əvvələr baş ağrıları olan gənc qadınlarda daha çox rast gəlinir.

SSM-nin təzyiqinin azalması ilə müşayiət olunan baş ağrısının meydana gəlməsi, dural likvoreyaya səbəb ola bilən kəllə və ya onurğa travması, kraniotomiya və ya digər cərrahi əməliyyat nəticəsində müşahidə oluna bilər. Bundan əlavə, kraniotomiya və travma, likvoreya ilə əlaqəli olmayan, lakin SSM-in istehsalının azalması, beyin qan dövranının zəifləməsi və ya onların hər ikisinin müştərək təsiri nəticəsində kəllədaxili hipotenziyaya səbəb ola bilər. Likvor təzyiqinin azalması, həmçinin spontan, postravmatik və ya hipofizin şişi nəticəsində yaranan likvor rinoreyası səbəbindən də  baş verə bilər. Onurğa sütununun boyun şöbəsinin osteofitləri tərəfindən dural kisənin sıxılması nəticəsində yaranan spontan likvoreyadan qaynaqlanan baş ağrıları da təsvir olunmuşdur.

Postural baş ağrıları, həmçinin kəllədaxili hipertenziyanı müalicə etmək üçün icra edilən ventrikulyar şuntlama əməliyyatı keçirmiş xəstələrdə meydana gələn ağırlaşmalardan biri ola bilər. Likvor hipotenziyasından qaynaqlanan oxşar baş ağrıları, susuzlaşma ilə müşayiət olunan somatik xəstəliklərdə, həmçinin hiperpnoe, meninqoensefalit, uremiya, sistemik infeksiya və hipertonik məhlulun infuziyası zamanı da müşahidə edilə bilər.

Kəllədaxili hipertenziya

Kəllədaxili təzyiqin yüksəlmə dərəcəsi ilə baş ağrısı arasında birbaşa əlaqə yoxdur. Kəllədaxili təzyiqin yüngül və orta dərəcədə artması və onunla əlaqədar dartılma və ya ağrıya həssas olan intrakranial strukturların yerdəyişməsi olmadığı zaman, adətən baş ağrısı yaranmır. Ancaq bu qayda ən azı iki hala: kəskin hidrosefaliya və idiopatik kəllədaxili hipertenziyaya aid deyil.

Kəllədaxili təzyiqin artımının sindromları 2 yerə ayırd edilir:

  • birincili (idiopatik kəlladaxili hipertenziya, göz dibidə ödemlə və ödemsiz);
  • ikincili: travmanın nəticələri, hematoma, yenitörəmələr, meninqoensefalit, venoz ciblərin trombozu, somatik xəstəliklərin (böyrək patologiyaları, hipoparatiroidizm, sistemli qırmızı qurdeşənəyi), dərmanla əlaqəli (A hipervitaminozu , Neviqramon, anabolik hormonlar, kortikosteroidlərin qəbulunun dayandırılması).

İdiopatik kəllədaxili hipertenziya (İKH) – naməlum mənşəli nisbətən nadir bir xəstəlikdir. Çox vaxt 20-44 yaşlı, artıq bədən çəkili, xroniki gündəlik və ya demək olar ki, gündəlik baş ağrılı, laborator göstəriciləri dəyişilməmiş, nevroloji müayinənin nəticələri normal (göz dibindəki ödem istisna olmaqla) və çox vaxt boş türk yəhəri olan (neyrovizualizasiyanın nəticələrinə görə) qadınlar xəstələnirlər. Qulaqlarda küy, keçici görmə pozuntuları (diplopiya, görmə itiliyinin azalması) ilə müşayiət olunan hipertenziv təbiətli, getdikcə artan baş ağrısı – xəstəliyin əsas əlamətidir. Baş ağrısı, adətən səhər yuxudan durduqdan sonra və ya gecə meydana gəlir və gün ərzində zəifləyir ki, bu da üfüqi vəziyyətdə venoz axının çətinləşməsi və bununla əlaqədar olaraq kəllədaxili təzyiqin artması ilə izah olunur. Baş ağrısı çox vaxt ikitərəfli, alın-gicgah lokalizasiyalı, sıxıcı təbiətlidir, intensiv və ürəkbulanma və qusma ilə müşayiət oluna bilər. Əgər xəstə əvvəllər də baş ağrılarından əziyyət çəkmişdirsə, o halda İKH zamanı olan ağrılar, təbiətinə görə onlara oxşar ola bilər, amma əvvəlkilərdən daha sabit və intensivdir. İKH xəstələrində baş ağrıları, adətən gündəlik və daimi olur.

Nevroloji müayinədə adətən heç bir dəyişiklik aşkar olunmur; nadir hallarda, beyin ödemi səbəbiylə uzaqlaşdırıcı sinirin zədələnməsi müəyyən edilir. Göz dibində görmə siniri disklərinin ödemi aşkar edilir. Müalicə aparılmadıqda korluq inkişaf edə bilər. Baş beynin KT və MRT müayinələrində heç bir dəyişiklik aşkar olunmur. Lümbal pünksiyada təzyiqin artması (200 mm su sütunundan yuxarı) fonunda SSM-in tərkibinin normal olması aşkar edilir ki, bu da diaqnozu təsdiqləyir.

     Beyin şişləri zamanı baş ağrıları

Beyin şişləri olan xəstələrin yarıdan çoxunda baş ağrıları qeyd olunur. Xəstələrin demək olar ki, 30%-də bu, əsas şikayətdir, şişin erkən mərhələsində ortaya çıxır və xəstəliyin ilk əlamətlərindən biri olur. Baş ağrısı – subtentorial şişlərin geniş yayılmış başlanğıc əlamətlərindəndir. Beyin şişlərində o, küt, sıxıcı xassəyə malikdir; ağrı adətən ikitərəfli olur, ancaq şiş tərəfində də qeyd edilə bilər. Ağrının intensivliyinin tədricən artması səciyyəvidir. Üçlü sinirin I şaxəsi tərəfindən innervasiya olunan strukturlara nüfuz edən supratentorial şişlər alın-gicgah baş ağrılarına, arxa kəllə çuxurunun şişləri isə IX və X kəllə sinirlərini sıxışdıraraq boyun-ənsə nahiyəsində ağrılara səbəb ola bilər. Metastatik şişlər beyin qişalarını prosesə cəlb edə və yayılmış baş ağrılarına və meningeal qıcıqlanmanın digər əlamətlərinin meydana çıxmasına gətirib çıxara bilər. Bəzən beyin şişi, hətta vizual aura ilə belə müşayiət olunan miqrenəbənzər baş ağrısına səbəb ola bilər. Əvvəlcə baş ağrısı mülayim və epizodik olsa da, sonradan onun tezliyi, müddəti və intensivliyi artır.

Baş ağrısının kəllədaxili təzyiqin yüksəlməsi səbəbindən yarandığı hallarda, o, səhər və ya gecə meydana gəlir, ürəkbulanma və qusma ilə müşayiət oluna bilər, lakin gün ərzində zəifləyir. Öskürək, fiziki gərginlik, başın vəziyyətini dəyişdirən zaman ağrı arta bilər. Arxa kəllə çuxurunun şişlərində baş ağrısı daha tez-tez baş verir, IV mədəciyin kəskin okklüziyası zamanı isə kəskin ağrı, qusma, tənəffüs çatışmazlığı müşahidə edilir, baş məcburi vəziyyət alır ki, bu zaman SSM-in axını yaxşılaşır (Bruns sindromu). Baş ağrılarının hipertenziv xüsusiyyət daşıdığı bütün hallarda, əsas xəstəliyi müəyyənləşdirmək və adekvat müalicə təyin etmək üçün xəstənin təcili surətdə müayinəsi tələb olunur.

 

Diaqnoz

Baş ağrılarının diaqnostikasında ətraflı surətdə toplanmış anamnez həlledici rol oynaya bilər. Xəstədən anamnez toplayarkən, aşağıda sadalanan amillərə xüsusi diqqət yetirmək lazımdır:

  • baş ağrısının xüsusiyyəti;
  • baş ağrıları hansı yaş dövründə meydana çıxmışdır;
  • ağrıların sutkanın hansı dövründə qeyd edilməsi;
  • ağrıların davametmə müddəti;
  • ağrı tutmasından əvvəl hansısa bir simptomların mövcud olması;
  • ağrıların intensivliyinə təsir edən amillər;
  • dərman vasitələrinin effektivliyi;
  • baş ağrılarının depressiya ilə əlaqəsi;
  • yanaşı simptomların (qızdırma, ənsə əzələlərinin sərtliyi, yuxululuq, huşun pozulması və s.) mövcud olması.

Baş ağrları zamanı, bu halın dəqiq səbəbinin aşkar edilməsində, xəstənin müayinəsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Çox vaxt tutma zamanı xəstənin müayinəsi, baş ağrısını bu və ya digər növə aid etmək, üzvi bir xəstəliyin əlamətlərini tapmağa imkan verir. Xəstəni müayinə edərkən, aşağıda qeyd edilənlər diaqnostikada vacib əhəmiyyət kəsb edir:

  1. Beyində şiş və ya digər üzvi zədələnmənin varlığına işarə edən ocaqlı nevroloji simptomların mövcud olmasına diqqət yetirilir. Göz dibi mütləq müayinə olunmalıdır.
  2. Tutma zamanı klaster baş ağrısı və xroniki paroksizmal hemikraniya üçün səciyyəvi olan vegetativ disfunksiya əlamətlərinin mövcudluğu (bəbəklərin daralması, ptoz, gözün qızarması, gözdən yaş axması, birtərəfli burun tutulması) yoxlanılır.
  3. Miqren üçün ovucların və ayaqların tərliliyi, həmçinin baş örtüklərinin ağrılı olması səciyyəvidir.
  4. Boyun əzələlərinin sərtliyi ilə birgə ağrının müstəsna intensivliyi (“həyatdakı ən ağır baş ağrısı”), subaraxnoidal qansızmadan şübhələnməyə əsas verir.
  5. Nadir hallarda miqrenoz baş ağrısı arteriovenoz malformasiyanın təzahürü olur. Bu halda, xüsusilə də ağrı hər zaman eyni tərəfdə meydana çıxırsa, damar küyünü müəyyən etmək üçün kəllənin və göz yuvasının auskultasiyası aparılır. Həqiqi miqren üçün, ağrı tərəfinin tutmadan-tutmaya dəyişilməsi səciyyəvidir.
  6. Ahıl yaşlı xəstələrdə (50-70 yaş) periorbital nahiyədə qeyd edilən baş ağrısı, gicgah arteriiti səbəbindən ola bilər. Bu xəstəlik üçün gicgah arteriyasının ağrılılığı və sərtləşməsi, EÇS-in yüksəlməsi xasdır. Unutmaq olmaz ki, bəzi hallarda gicgah arteriiti korluğa gətirib çıxarır ki, kortikosteroidlərin təyin edilməsi ilə onun qarşısını almaq olar.
  7. Arterial təzyiq ölçülməlidir. Arterial hipertenziya (xüsusən labil) miqrenoz ağrıların yaranmasını təhrik edə və ya gərginlik baş ağrılarına səbəb ola bilər.
  8. Qlaukoma – ahıl yaşlı şəxslərdə baş ağrısının meydana çıxmasına ən çox səbəb olan amillərdən biridir. Qlaukomada baş ağrısı, tez-tez göz ağrısı və gızarması, həmçinin qusma ilə birgə rast gəlinir. Qlaukomaya şübhə yarandıqda, göz qapağının palpasiyası icra edilir və gözdaxili təzyiq ölçülür. Bu xəstəliyin vaxtında diaqnozunun qoyulması, Pilokarpinlə müalicə və ya cərrahi əməliyyatın keçirilməsi korluğun inkişafına mane ola bilər.
  9. Kök qadınlarda daimi baş ağrısının mövcudluğu, idiopatik kəllədaxili hipertenziya səbəbiylə əlaqədar ola bilər. Bu xəstəlik, kəllədaxili təzyiqin artması nəticəsində yaranan görmə siniri disklərinin ödemi ilə müşayiət olunur.
  10. Ənsə nahiyəsindəki ağrı, xüsusən ahıl yaşlı xəstələrdə boyun spondiloartrozunun təzahürü olur. Servikogen baş ağrısı, adətən baş və boyun hərəkətləri zamanı güclənir.

Əlavə tədqiqat metodları

Baş ağrısı olan bütün xəstələr EÇS-in təyini və biokimyəvi analizin də daxil olduğu qanın kliniki müayinəsindən keçməlidirlər. Digər tədqiqat metodlarının seçimi, anamnestik məlumatlara və müayinənin nəticələrinə əsasən müəyyənləşdirilir.

  1. Əgər anamnestik məlumatlar gərginlik baş ağrısının lehinə şahədat edir, müayinə zamanı isə heç bir dəyişiklik aşkar olunmursa, sonrakı tədqiqatların keçirilməsi, bir qayda olaraq, məqsədəuyğun deyil.
  2. Miqrenoz baş ağrılarında başqa bir xəstəliyi (məsələn, arteriovenoz malformasiya) və ya miqrenin ağırlaşmasını (məsələn, infarkt) istisna etmək məqsədilə KT və ya MRT-nin keçirilməsi göstərişdir.
  3. KT və ya MRT müayinələrinin keçirilməsi, ocaqlı nevroloji simptomları və ya kəllədaxili hipertenziya əlamətləri olan bütün xəstələr üçün məcburidir.
  4. Baş beynin ocaqlı zədələnmələri, subdural hematoma və ya metabolik ensefalopatiyalar zamanı, əlavə qeyri-invaziv müayinə metodu olaraq EEQ tətbiq olunur. Miqren zamanı bəzən EEQ-nin köməyilə qeyri-spesifik dəyişikliklər aşkar edilir.
  5. Ehtiyac yaranarsa, stomatoloqun, okulistin, LOR həkiminin, psixiatrın və digər mütəxəssislərin konsultasiyası təyin edilir.
  6. Digər müayinələr, xəstəliyin ehtimal olunan etiologiyasına əsasən aparılır. Məsələn, baş ağrılarından əziyyət çəkən avtomexanikin qanında qurğuşunun miqdarı müəyyənləşdirilməli, xroniki ağciyər patologiyasında isə – hiperkapniyanı aşkar etmək üçün arterial qan qazlarının tərkibi tədqiq olunmalıdır.

 

Müalicə

Qeyd olunduğu kimi, baş ağrılarının meydana çıxmasına 50-dən artıq xəstəlik səbəb ola bilər. Odur ki, baş ağrıları zamanı ilk növbədə bu halın dəqiq səbəbi aşkar edilməli, sonra isə hər səbəbə uyğun olaraq adekvat müalicə təyin olunmalıdır. Aşağıda baş ağrısının əsas rast gəlinən növlərinin müalicə üsulları haqqında məlumat verilir.

Gərginlik baş ağrılarından əziyyət çəkən və həkimə müraciət edən xəstələrin böyük bir hissəsi ciddi və həyati təhlükəli bir xəstəlikləri olmasından şübhələnirlər. Buna görə də həkim tərəfindən xəstə ilə ətraflı söhbətin aparılması, diqqətli müayinə və xəstəliyin mahiyyəti barədə sonrakı izahat, tez-tez xəstənin qorxularını aradan qaldırmağa kömək edir, onun vəziyyətinin yaxşılaşmasına səbəb olur.

GBA-nın müalicəsində dərman preparatları, fizioterapiya, autogen məşqlər, psixoterapiya istifadə edilə bilər. Epizodik GBA-da ağrı yaradan amillərin imkan daxilində aradan qaldırılması, əmək və istirahət rejiminin səmərəli təşkili, zəruri hallarda isə adi analgetiklərin qəbulu tövsiyə olunur. Tez-tez təkrarlanan epizodik və ya xroniki GBA hallarında kompleks müalicə tövsiyə olunur; bu zaman bütün hallarda qeyri-medikamentoz müalicə üsullarının istifadəsi və bəzi xəstələrdə artıq toksiki dozaya çatan ağrıkəsicilərin istifadəsini azaltmaq faydalıdır.

Nadir, epizodik GBA-da qeyri-narkotik analgetiklərin – Asetilsalisil turşusu və Parasetamolun dövri istifadəsindən yaxşı bir effekt qeyd olunur. Lakin əksər xəstələrə müntəzəm dərman müalicəsi göstərişdir ki, bu da bir çox hallarda qəbul edilən analgetiklərin bütövlükdə ümumi miqdarını azaltmağa imkan verir. Müalicə taktikasını seçərkən aparıcı emosional sindroma və əgər varsa, onu müşayiət edən somatik patologiyaya diqqət yetirmək lazımdır.

GBA-nın müalicəsində antidepressantlar geniş şəkildə tətbiq olunur:

  • Amitriptilin – seçim preparatıdır, axşamlar 12,5-25 mq-dan başlayaraq və tədricən dozanı hər 3-6 gündən bir 12,5-25 mq artırmaqla, sutkada 50-100 mq-a qədər çatdırmaq olar.
  • İmipramin – sutkalıq 75-100 mq dozasında başlayıb, tədricən (lazım olduqda) hər gün və ya günaşırı 25 mq artırılaraq, ümumi doza sutkada 200-250 mq-a çatdırılır.
  • Anafranil (Klomipramin) – harmonik adrenoblokator, xolinoblokator və antihistamin təsiri olan trisiklik antidepressantdır. Başlanğıc doza sutkada 25 mq olub, tədricəsən artırılaraq 150 ​​mq-a çatdırılır.
  • Doksepin (Sinekvan) – anksiolitik və sedativ effekti olan trisiklik antidepressantdır. Dozalama rejimi fərdidir; sutkalıq dozası 75-150 ​​mq arasında dəyişə bilər.
  • Serotoninin geri tutulmasının selektiv inhibitorları – Fluoksetin (Prozak), Paksil (Paroksetin) və Sertralin (Zoloft). Onların xüsusi bir analgetik təsiri yoxdur, lakin trisiklik antidepressantları qəbul edə bilməyən xəstələrdə istifadəsi mümkündür.
  • Mianserin (Lerivon) – axşamlar 15 mq dozasında təyinatdan başlayaraq, 3-5 gündən sonra 30 mq-a qədər artırırlar. Maksimal sutkalıq doza 120 mq-dır.
  • Tianeptin (Koaksil) – yeməkdən əvvəl, sutkada 2-3 dəfə 12,5 mq dozasında tətbiqi, praktiki olaraq əlavə təsirlərdən azaddır. Lakin bu preparatın MAO inhibitorları ilə eyni vaxtda tətbiqi əks-göstərişdir.
  • Trazodon – serotoninin neyronal tutulmasının seçici inhibisiyasına əsaslanan, anksiolitik və sedativ təsir göstərən antidepressantdır. Sutkalıq dozası – 3 qəbula bölünmüş 150-200 mq-dır.

GBA-nın müalicəsində aşağıda sadalanan trankvilizatorlar da istifadə edilir:

  • Alprazolam (Ksanaks, Kassadan) – anksiolitik, miorelaksant və mülayim antidepressant təsiri olan atipik trankvilizatordur. Müştərək baş ağrıları (miqren və GBA) zamanı daha çox effektivdir. Terapevtik cəhətdən əhəmiyyətli dozası, 3-4 dəfəyə bölünmüş, sutkada 0,75-1,5 mq-dır.
  • Tranksen – uzunmüddətli təsir göstərən benzodiazepin törəməsidir. Klinik mənzərədə həyəcanlılığın üstünlük təşkil etməsi, onun istifadəsi üçün bir göstərişdir. 15 mq başlanğıc dozası tədricən sutkada 100 mq-a qədər artırıla bilər.

Rezistent hallarda müalicə sxemində antidepressantlara β-blokatorlar və qeyri-steroid iltihab əleyhinə preparatlar (İndometasin, İbuprofen, Ketoprofen, Naproksen) də əlavə olunur.

Kompleks müalicəyə miorelaksantlar da daxil edilir. Sirdalud (Tizanidin), öz sələflərindən əlavə antinosiseptik təsir kombinasiyasının olması ilə fərqlənən bir miorelaksantdır. Sutkalıq dozası 4-6 mq-dan başlayaraq, tədricən 12 mq-a qədər artırıla bilər.

     Qeyri-medikamentoz müalicə üsulları.  İdman hərəkətləri emosional stressi və əzələ gərginliyini azalda bilər. Əvvəlcə onlar həkim nəzarəti altında, daha sonra isə – xəstə tərəfindən müstəqil olaraq həyata keçirilir. Masaj, termal prosedurlar, elektroterapiya, fonoforez və digər fizioterapevtik prosedurlar da həmçinin əzələlərin rahatlanmasına kömək edir və çox vaxt xəstələrə müsbət psixoterapevtik təsir göstərir. Əzələ tonusuna və ya dəri temperaturuna istiqamətlənmiş bioloji əks-əlaqə metoduna əsaslanan autogen məşqlər böyük təsirə malikdir. Əksər hallarda psixoterapevtik müalicə metodları də tətbiq edilə bilər. Psixoterapevtik müalicə psixoterapevt və ya tibbi psixoloq tərəfindən həyata keçirilə bilər. Mövcud psixoloji problemlərin həkimlə müzakirəsi, bir tərəfdən xəstənin onları daha dərindən dərk etməsinə kömək edir, digər tərəfdən isə bir çox hallarda onun özünün bunların aradan qaldırılması üçün bir yol tapmasına imkan verir.

     Klaster baş ağrısı üçün yalnız sürətli təsirə malik preparatlar effektiv olur. Adi ağrıkəsicilər kömək etmir; narkotik analgetiklər yalnız zəif effekt verir. Oksigen inhalyasiyası və Sumatriptanın dərialtı yeridilməsi daha çox effektivdir.

Oksigen – ağrının başlanmasından sonra 10 dəqiqə ərzində dəqiqədə 7 litr sürətilə oksigen maskası istifadə edilə bilər. Xəstələrin təxminən 60-70%-də 5 dəqiqə ərzində müsbət effekt qeyd edilir. Bəzi hallarda oksigen inhalyasiyası tutmanı yalnız gecikdirir, lakin dayandırmır.

Sumatriptan – preparat 100 mq dozasında daxilə və ya daha məqsədəuyğun olaraq, 6 mq dozada dərialtı inyeksiya şəklində təyin edilir, bundan sonra xəstələrin əksəriyyəti 5 dəqiqədən sonra ağrının zəifləməsi, 15 dəqiqədən sonra isə əhəmiyyətli bir yaxşılaşma hiss edirlər.

Dihidroerqotamin – preparat injeksiyalar və intranazal aerozol (Dihiderqot) şəklində effektlidir. Venadaxili inyeksiya 10 dəqiqədən az bir müddətdə təsir göstərir, əzələdaxili inyeksiyanın təsiri bir qədər gec baş verir.

Erqotamin – preparat şam və ya tablet şəklində klaster baş ağrısı tutmasında az təsirlidir, lakin kəskinləşmə dövründə müntəzəm istifadə etdikdə, tutmaların tezliyini və intensivliyini azalda bilər. Gecə ağrılarının profilaktikası məqsədilə yatmazdan bir saat əvvəl 2 mq Erqotamin qəbul etmək məsləhətdir.

Yerli anestetiklər – bəzi xəstələrdə burun damcıları şəklində 4%-li Lidokain məhlulunun istifadəsi effektlidir. Təsirin mahiyyəti, burnun selikli qişası və qanad-damaq düyünündə nosiseptiv afferentasiyanı kəsən yerli anesteziya effektindən ibarətdir. Prosedura uzanmış vəziyyətdə, başı ağrıya doğru 30° çevirməklə yerinə yetirilir. Təkrar proseduranın keçirilməsinə yalnız 15 dəqiqədən sonra icazə verilir.

Prednizolon – preparat xəstəliyin kəskinləşməsi dövründə ağrıların tezliyini və intensivliyini azaltmaq üçün dozanı tədricən azaltmaqla, 7-14 gün ərzində, sutkada 40-60 mq dozasında təyin edilir.

Litium karbonat – bu preparat da, Prednizolon kimi, xəstəliyin kəskinləşməsi zamanı tutmaların tezliyini və intensivliyini azaltmaq üçün 300 mq dozasında istifadə olunur.

Verapamil – preparat sutkada 80 mq-a qədər dozada dərman müalicəsinə rezistent formaların profilaktikası məqsədi üçün effektivdir. Verapamilin Prednizolon, Litium karbonat və ya Erqotamin ilə birgə tətbiqi də mümkündür.

     Dərman qəbulu nəticəsində yaranan baş ağrılarında  müalicə taktikası baş ağrısının inkişaf mexanizmlərini başa düşməklə müəyyənləşdirilir. Ən vacib və effektiv üsul, “abuzus” amili olan dərmanın istifadəsinin tamamilə dayandırılmasıdır. Bu zaman səbəbkar dərman preparatının aşkar olunması və onun verilməsinin tamamilə dayandırılması vacibdir. Dərman qəbulunun dayandırılması metodunun bir sıra xüsusiyyətləri vardır. Ambulator şəraitdə o, aşağıdakı hallarda mümkündür:

  • əgər söhbət Erqotamin sırası preparatları, triptanlar, opioid olmayan ağrıkəsicilər, QSİƏP-dən gedirsə;
  • xəstənin özündə bu baş ağrısından qurtulmaq üçün yüksək səviyyəli motivasiya olduqda;
  • dostlar və ailə üzvlərinin dəstəyi olduqda.

Belə xəstələrdə dərman qəbulunun dayandırılması kəskin və qəfil olmalıdır.

Aşağıdakı hallarda dərmanı stasionar şəraitdə ləğv etmək lazımdır:

  • dərman asılılığının 5 ildən artıq mövcud olması;
  • bu asılılığa trankvilizatorlar, barbituratlar, opioid analgetiklər səbəb olduqda;
  • ambulator müalicənin səmərəsiz olması halında;
  • yüksək narahatlıq və depressiya mövcud olduqda.

Bu cür xəstələrə dərman qəbulunun 2-3 həftə ərzində tədricən kəsilməsi göstərişdir.

Müalicə kompleksndə həmçinin antidepressantların da (trisiklik və serotoninin geri tutulmasının selektiv inhibitorları) tətbiqi nəzərdə tutulur. Yuxarıda sadalanan üsulların müxtəlif qeyri-medikamentoz müalicə metodları və davranış terapiyası ilə birgə tətbiqi də effektiv olur.

Bir çox hallarda, arterial hipertenziya mənşəli baş ağrılarına qarşı hipotenziv preparatların miqren və ya gərginlik baş ağrısının müalicəsi üçün tətbiq edilən dərmanlarla birgə istifadəsi məsləhət görülür.  Subaraxnoidal qansızma zamanı baş ağrıları, çox vaxt bel punksiyasının keçirilməsindən sonra zəifləyir. Simptomatik müalicə məqsədilə qeyri-narkotik analgetiklərdən istifadə olunur.

Nəhəng hüceyrə arteriitinin müalicəsində kortikosteroidlərdən istifadə olunur. Adətən 4-6 həftə ərzində Prednizolonun sutkada 60-80 mq dozasında daxilə təyin edilməsi, əksər hallarda baş ağrısının zəifləməsinə və ya tamamilə yox olmasına gətirib çıxarır, həmçinin ən təhlükəli ağırlaşmanın – görmə itkisinin qarşısını almış olur. Xəstənin vəziyyəti və EÇS-in səviyyəsindən asılı olaraq, kortikosteroidlərin dozasının 3-12 ay ərzində tədricən azaldılması məqsədəuyğundur.

Kəskin postravmatik baş ağrılarında  əsas xəstəliyin müalicəsi, xəstənin baş ağrılarını azalda və ya tamamilə dayandıra bilər; simptomatik terapiya kimi qeyri-narkotik analgetiklər istifadə olunur. Postravmatik baş ağrılarının  müalicəsində rasional psixoterapiya mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Qeyri-narkotik analgetiklərin vaxtaşırı istifadəsi effektiv olur. Lakin daimi baş ağrıları zamanı antidepressantların istifadəsi daha məqsədəuyğundur.

Kəllədaxili infeksion proseslərdə baş ağrılarının  müalicəsi əsas yoluxucu xəstəliyin müalicəsinə əsaslanır. Simptomatik müalicə vasitəsi kimi qeyri-narkotik analgetiklərdən istifadə olunur. Meningit zamanı baş ağrısı çox vaxt bel punksiyasının keçirilməsi və onurğa beyin mayesinin bir hissəsinin çıxarılmasından sonra zəifləyir.

     Kəllədaxili hipotenziyalarda  müalicə, baş ağrısının əsas səbəbinin tənzimlənməsinə əsaslanmalıdır. Lümbal punksiyadan sonrakı baş ağrısı olan xəstələrin əksəriyyətində bu ağrılar öz-özünə yox olur. Digər hallarda, kəllədaxili hipotenziyanın müalicəsi qeyri-invaziv üsullarla: yataq rejimi və abdominal bandajdan başlayır. Əgər bu tədbirlər tez bir zamanda müsbət effektə gətirib çıxarmırsa, o halda onları faydasız hesab etmək olar. Dərman preparatlarından ən effektivi Kofeindir: 500 mq Kofein-Natrium Benzoatın venadaxili yeridilməsi, xəstələrin 75%-də yaxşılaşmaya səbəb olur, 250-300 mq preparatın daxilə qəbulu isə, xəstələrin 70%-də müsbət təsir göstərir. Bəzi hallarda steroid hormonlarının istifadəsi effektiv olur.

     İKH səbəbindən yaranan baş ağrıları, çox vaxt bu hallar üçün tətbiq edilən standart müalicəyə (kalium və ya gündəlik, sutkada 2 dəfə 500 mq Diakarbın əlavə edilməsi ilə birgə gündə 40-160 mq dozasında Furosemid) yaxşı tabe olur. Steroidlərin (Prednizolon və ya Deksametazon) yüksək dozada tətbiqi effektiv ola bilər. Steroidlərlə müalicə dayandırıldıqda, bununla əlaqədar təkrari baş ağrıları meydana gələ bilər.

Təbii ki, lümbal punksiya da İKH zamanı baş ağrısını yüngülləşdirir.  Artıq ilk prosedurdan sonra baş ağrısının intensivliyinin azalması müşahidə olunur. Bəzən bu müalicənin postpunksion baş ağrısı kimi əlavə təsiri meydana çıxır. Konservativ müalicənin və ya təkrari lümbal punksiyaların kömək etmədiyi xəstələrin cərrahi müalicəyə (lümboperitoneal və ya vertrikuloperitoneal şuntlama) ehtiyacı ola bilər.

Kəllədaxili şişlərdə, simptomatik müalicə məqsədilə qeyri-narkotik analgetiklər, kortikosteroidlərlə birlikdə istifadə edilə bilər. Narkotik analgetiklərin kəllədaxili təzyiqi artırdığını nəzərə alaraq, onların yalnız xəstəliyin son mərhələlərində və lazımı dozada istifadəsi məqsədəuyğundur.

Yuxarıda qeyd edilənləri ümumiləşdirərək, son nəticədə bildirmək vacibdir ki, baş ağrısı şikayəti əhəmiyyətsiz bir səbəbdən meydana çıxdığı kimi, olduqca ciddi patologiyaların yeganə simptomu da ola bildiyindən, hər bir belə bir şikayət həkim tərəfindən dəqiqliklə araşdırılmalı və ona uyğun adekvat tədbir görülməlidir.

 

 

 

 

Digər məqalələrimizə keçid:

https://nevropatologiya.az/2021/08/16/nevrozlar/

https://nevropatologiya.az/2021/08/17/mrt-muayin%c9%99si/

https://nevropatologiya.az/2021/08/20/miqren-miqrenin-mualic%c9%99si/

 

 

 

 

 

             Fərhad Əhmədov. Həkim – nevropatoloq

Ferhad Ahmedov 0 Yorumlar