Mielit

Mielit – onurğa beyininin bütün iltihabi proseslərinin ümumi adı olub, onun həm boz, həm də ağ maddəsini əhatə edə bilər. Xəstəliyin XBT-10 üzrə kodu  G04-G05-dir. Mielit termini ilə onurğa beyninin istənilən iltihabi prosesini adlandırırlar. İltihabın formasından və yayılma dərəcəsindən asılı olaraq, simptomların şiddəti əhəmiyyətli dərəcədə dəyişə bilər və bu xəstəlik indiyədək sinir sisteminin ağır xəstəliklərindən hesab olunur. Mielit yüksək faizli ağırlaşmalar verir və çətinliklə müalicəyə tabe olur. Bu xəstəlik dünyada o qədər də geniş yayılmamışdır, hər 1 milyon əhaliyə düşən xəstələnmə hallarının sayı  5-dən artıq deyil. Mielitin yaranmasında hər hansı  bir özəlliyi qeyd etmək olmaz, insanın cinsiyyəti və ya yaşı xəstəlik riskinə heç bir təsir göstərmir. Bəzi tədqiqatçılar mielitin 10-20 yaş arasında və ahıl şəxslərdə daha çox rast gəlindiyinə dair dəlillər gətirirlər.

 

Təsnifat

Təbabədə klinisistlər patoloji prosesin inkişaf mexanizminə və proqressivləşmə səbəblərinə, yayılmasına, həmçinin xəstəliyin davametmə müddətinə əsaslanaraq mielitin bir neçə təsnifatından istifadə edirlər.

Davametmə müddətinə əsasən:

Kəskin mielit.  Adından göründüyü kimi, xəstəliyin bu forması kəskin şəkildə başlanır. Simptomlar çox aydın şəkildə təzahür edir. Xəstəliyin bu forması  çox ağır keçir və onun fonunda bir çox ağırlaşmalar inkişaf edə bilir;

Yarımkəskin mielit.  Simptomlar tədricən özlərini  göstərməyə başlayır. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, bu patologiya proqressivləşən xarakterə malik olur. Bu, klinik şəklin tədricən daha da pisləşəcəyindən xəbər verir. Mielitin bu fоrmasının xüsusi bir variantı  Fua və Alajuanin (1926) tərəfindən təsvir olunmuş yarımkəskin nekrotik mielitdir;

Xroniki mielit.  Bir qayda olaraq xəstəliyin bu forması ahıl yaşda olan insanlara təsir edir, ancaq autoimmun pozuntular səbəbindən gənclərdə də inkişaf edə bilər.

Yayılmasına görə:

Məhdud.  Onurğa beynində yalnız bir patoloji ocaq vardır;

Diffuz.  İltihab prosesi bütün onurğa beynini əhatə edir;

Multifokal.  Onurğa beyninin müəyyən sahələrində bir neçə ocaq (2-dən çox) vardır;

Köndələn mielit.  Bu formanın inkişafı barədə, iltihabi prosesin nəticəsində eyni zamanda bir-birinin yanında yerləşən bir neçə seqmentin zədələnməsi halında danışılır.

İnkişaf mexanizminə görə:

Birincili mielit.  Xəstəlik müstəqil şəkildə, əlverişsiz amillərin təsiri nəticəsində inkişaf edir;

İkincili mielit.  Bu tip patologiyanın yaranma səbəbi artıq insan orqanizmində inkişaf etmiş fon xəstəlikləridir. Bir qayda olaraq, bunlar xroniki gedişə malik proseslər olur.

 

Etiologiya

Bəzən mielitin inkişafının səbəbini müəyyən etmək mümkün deyil, lakin əksər hallarda əsas “tətik amilləri” məlum olur.

İnfeksion mielit.  Bütün mielitlərin təxminəm yarısını təşkil edir. Mielitin bu növü, öz növbəsində 2 qrupa bölünür: birincili (infeksiyanın ilkin olaraq yalnız onurğa beyninə nüfuz etdiyi halda) və ikincili (proses onurğa beyninə infeksiyanın digər ocaqlardan daxil olmasından sonra inkişaf edərsə). İnfeksion mielitin törədiciləri adətən: I və II tip Herpes simplex, qızılca və poliomielit virusları; sitomeqalovirus infeksiyası, mikoplazma, sifilis, HİV, enterovirus infeksiyaları  olur. Daha nadir hallarda etioloji  amil rolunda meninqokok infeksiyası  və borelliya ola bilər. İkincili infeksion mielit, əsasən, onurğanın osteomeliti və ya infeksiyanın hematogen yolla onurğa beyninə düşməsi zamanı  baş verir.

Toksiki mielit.  Mielitin bu növü, daha çox onurğa beyni hüceyrələrini zədələməyə meylli olan zəhərlərin təsiri nəticəsində inkişaf edir. Belə iltihab həm kəskin zəhərlənmə (məsələn, bir sıra dərman vasitələrinin, o cümlədən psixotrop preparatların, spirtlərin, ağır metal duzlarının vasitəsilə), həm də zəhərli  maddələrin xroniki  təsiri  nəticəsində (adətən bu, istehsalatın zərərli sahələrində çalışan şəxslərə aiddir) baş verə bilər.

Travmatik mielit.   Mielitin bu növü, 2  komponentdən ibarət olur. Əvvəla, travmanın bilavasitə onurğa beyninə mexaniki təsiri qaçılmaz olaraq onun funksiyalarının pozulmasına gətirib çıxarır. İkincisi, zədələnmə zamanı  mikroorqanizmlər yara vasitəsilə onurğa beyninə düşə bilərlər.

Postvaksinal mielit.   Yaxın vaxtlarda peyvənd olunmuş və allergik reaksiyaların inkişafına meylli olan insanlarda inkişaf etməyə başlayır.

Autoimmun mielit.   Xəstəliyin inkişafı  orqanizmin müstəqil olaraq  öz  hüceyrələrinə qarşı anticisimlər istehsal etməsindən sonra başlayır.

Radiasion mielit.   Mielitin bu forması, əsasən, udlağın, qırtlağın, qida borusunun bədxassəli şişlərinin və həmçinin retroperitoneal limfatik düyünlərdə olan metastazların şüa terapiyası nəticəsində yaranır.

İdiopatik mielit.   Kəskin idiopatik köndələn mielit diaqnozu  iltihaba səbəb olan amili tapmaq mümkün olmadığı halda qoyulur.

Bundan əlavə, mielit bəzi sistem xəstəliklərindən də qaynaqlana bilər. Daha çox mielitə dağınıq sklerozun (bu halda onu əsas xəstəliyin bir simptomu adlandırmaq daha düzgün olardı), bir sıra autoimmun xəstəliklərin və vaskulitlərin fonunda rast gəlmək olar. Mielit, həmçinin tez-tez bədxassəli şişlərinin böyüməsinin erkən mərhələlərində baş verən paraneoplastik sindromun bir komponenti kimi inkişaf edir.

 

Patogenez

İstənilən tətikverici  amil – infeksiya, travma və s.  onurğa beyninin ödeminə səbəb olur. Bunu, bütün patoloji  prosesin işə düşməsinin başlanğıc nöqtəsi hesab etmək olar. Ödem toxumalarda qan dövranını  pozur, damarların trombozu meydana gəlir. Bu isə, öz növbəsində şişkinliyi daha da artırır. Mielitin inkişaf mexanizmi, bir çox nevroloji xəstəliklər üçün xarakterik olan “qüsurlu dairə” üzrə gedir. Qan dövranının pozulması (və ya bəzi nahiyələrdə onun tamamilə kəsilməsi) son nəticədə onurğa beyni toxumalarının yumşalmasına və nekrozuna səbəb olur.

Sağaldıqdan sonra nekrozun yeri  birləşdirici toxuma ilə əvəz olunur – çapıq yaranır. Çapıq toxuması, sinir hüceyrələrinə xas olan funksiyaları  yerinə yetirə bilmədiyi səbəbindən xəstəlik zamanı  meydana gələn bir çox pozuntular bərpadan sonra da davam edə bilər. Patomorfoloji olaraq, onurğa beyni maddəsi, şişkin və boşalmış görünür; xarakterik “kəpənək” şəkli bir qədər silinmiş olur. Mikroskopiya zamanı  qansızma sahələri, ödem, miyelinin parçalanması, infiltrasiya prosesi aşkar edilir.

 

Simptomlar

Mielitin klinik şəkli tamamilə iltihabın lokalizasiyasından asılı olur. Zədələnmənin səviyyəsi onurğa beyninin seqmentləri və ya şöbələrinə (hər birində bir neçə seqment var) əsasən müəyyən edilir. Onurğa beyninin hansı şöbəsinin zədələnməsindən asılı olaraq, mielit boyun, döş və bel-oma növlərinə bölünür. Bir qayda olaraq, mielit onurğa beyin seqmentinin en kəsiyini tamamilə əhatə edərək bütün ötürücü sistemlərin işini pozur. Bu, o deməkdir ki, həm hərəki, həm də hissi sahələrin; həmçinin kiçik çanaq üzvlərinin funksiyalarının pozulması  müşahidə edilir.

Mielitin simptomlarını təsvir edərkən, bunu onların meydanaçıxma vaxtinı  nəzərə almaqla etmək daha düzgün olardı. Xəstəliyin başlanma  anından şiddətlənməsinə qədər, onun klinik təzahürləri  əhəmiyyətli dərəcədə dəyişir. İnfeksion mielitin ilk əlamətləri tamamilə qeyri-spesifik olur və digər infeksion xəstəliklərdən az fərqlənir. Kəskin başlanğıc, bədən temperaturunun qəflətən 38-39° C-yə qədər yüksəlməsi, üşütmə, ümumi zəiflik kimi  iltihab prosesinin bütün “standart” əlamətləri mielit zamanı  qeyd olunur. Vaxt keçdikcə xəstəlik onun üçün xarakterik xüsusiyyətləri əldə etməyə başlayır. İlk nevroloji  simptom, adətən bel ağrısı olur. Ağrılar çox intensiv ola bilər (bu, fərdidir). Mielit zamanı  ağrı  hissiyyatı  bir nahiyə ilə məhdudlaşmır və bədənin qonşu sahələrinə də yayılır. Onun irradiasiyası, onurğa beyninin kökcüyünün zədələnməsinin (radikulitin) bir əlamətidir. Ağrı  kürəyə, aralıq, bud və s. nahiyələrə ötürülə bilər. Bütün bunlar zədələnmənin səviyyəsindən asılı olur. Sonra, 1-3 günün ərzində hərəki  və kiçik çanaq üzvlərinin funksiyalarının pozuntuları  da qeyd edilməyə başlayır, xəstəliyin əlamətləri inkişaf edərək ən yüksək dərəcəyədək çatır. Simptomlar vaxt keçdikcə daha aydın surətdə təzahür etməyə başlayır və bəzi hallarda simptomların belə bir “təkamülü” bir neçə saat və ya gün ərzində baş verə bilər.

Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, mielitin kliniki şəkli iltihabi prosesin səviyyəsindən asılı olaraq dəyişə bilir. Onurğa beyninin boyun şöbəsinin yuxarı seqmentlərində yaranan mielit spastik tetraparez ilə xarakterizə olunur. Bu, mielitin ən təhlükəli formasıdır: həmişə diafraqma sinirinin zədələnmə ehtimalı mövcud olur. Bu isə öz növbəsində, tənəffüsün dayanması təhlükəsini daşıyır. İltihabın yuxarı-boyun seqmentlərindən uzunsov beyin strukturlarına qədər yayılması bulbar pozlmalara səbəb ola bilər. Boyun qalınlaşması səviyyəsində olan mielit əllərin süst parezinin ayaqların spastik parezi  ilə birgə rast gəlməsi şəklində təzahür edir. Boyun şöbəsinin aşağı  seqmentləri yuxarı  hissələrə nisbətən daha tez-tez zədələnir və onların iltihabı  o qədər də təhlükəli deyildir. Bir sıra hallarda, mielitin bu forması davamlı  hərəki  pozuntulara səbəb ola bilər (bir qayda olaraq, xəstəliyin bu lokalizasiyası həyat üçün təhlükə daşımır).

Onurğa beyninin döş şöbəsi, onun mielitdən ən çox ziyan çəkən hissəsi hesab olunur. Bu şöbənin zədələnməsi aşağı  ətrafların spastik iflicinin inkişafına səbəb olur. Onurğa beyninin döş şöbəsinin mieliti zamanı hiperrefleksiya, klonuslar, patoloji reflekslər, qarın reflekslerinin itməsi qeyd edlir. Kiçik çanaq üzvlərinin funksiyalaranın pozulması sidik ifrazının və defekasiyanın ləngiməsi ilə başlayaraq, sonradan sidiyi və nəcisi saxlaya biməməyə çevrilir.

Yadda saxlamaq lazımdır ki, sürətli inkişaf edən köndələn mielit zamanı  əvvəlcə əzələlərin tonusunun aşağı  enməsi müşahidə edilə bilər, bir müddət keçdikdən sonra  isə hərəki pozuntular spastik iflic şəklini alır.

Onurğanın bel-oma şöbəsi də tez-tez mielitdən əziyyət çəkir. Bu şöbədə yaranan mielitin simptomatikasına aşağı  ətrafların periferik parezi və sidiklə nəcisi saxlaya bilməmək kimi kiçik çanaq üzvlərinin funksiyalarının pozulması  daxildir. Paralel olaraq, zədələnməyə məruz qalan sinirlərin innervasiya etdiyi əzələlər, normal tənzimlənmə və qidalanmadan məhrum olduqları  səbəbindən, tədricən atrofiyalaşır. Sürətlə, bəzən ilk günlər ərzində oma, böyük burmalar, bud və daban nahiyələrində yataq yaraları  inkişaf edir.

Daha nadir hallarda iltihabi proses onurğa beyninin yalnız bir yarısını əhatə edərək Broun-Sekar sindromu şəklində təzahür edə bilir.

Mielitin yarımkəskin nekrozlaşan forması da təsvir edilmişdir. Bu forma üçün əvvəlcə onurğa beyninin bel-oma şöbəsinin zədələnməsi, sonradan isə patoloji prosesin yuxarıya doğru inkişaf edərək bulbar pozulmalara və ölümcül sonluğa gətirib çıxarması  xarakterikdir.

Mielitin istənilən variantında hissiyyatın pozulması müşahidə edilir. Yeganə dəyişilməz bir qayda mövcuddur: hissiyyat pozuntusu həmişə zədələnmiş nahiyədən aşağıda qeyd olunur. Hissiyyat pozuntuları  ağrı, temperatur, təmas və s. hissiyyatın zəifləməsi və paresteziyalar şəklində təzahür edir.

 

Diaqnoz

Ümumi  infeksion simptomların fonunda onurğa beyninin köndələn zədələnməsinin sürətli inkişafı  ilə birgə xəstəliyin kəskin başlanğıcı, subaraxnoidal boşluğun blokadasının olmadığı halda serebrospinal mayedə iltihabi dəyişikliklərin qeyd edilməsi diaqnozu kifayət qədər aydın edir. Diaqnozun dəqiqləşdirilməsi məqsədilə xəstənin aşağıda sadalanan müayinələrdən keçməsi lazımdır:

• Xəstəliyin şikayətləri və anamnezinin təhlili:

–           hissi pozuntular nə vaxtdan yaranıb; əzələ zəifliyi, sidik və nəcis ifrazının pozulmalarının mövcudluğu;

–           bu simptomların meydana çıxmasından əvvəl hər hansı bir hadisənin (yoluxucu xəstəlik, onurğanın zədələnməsi, görmə itiliyinin azalması və sonradan bərpa olması epizodu, zəhərlənmələr və s.) baş verib-verməməsi.

• Nevroloji müayinə:

–           hissiyyat pozuntularının sərhədlərinin müəyyən edilməsi: naqil tipli hissiyyatın müayinəsinə xüsusi diqqət yetirilməlidir;

–           ətraflarda əzələ gücünün qiymətləndirilməsi;

–           əzələ tonusunun qiymətləndirilməsi;

–           kiçik çanaq üzvlərinin funksiyalarının pozulmasının aşkar edilməsi.

• Qanın analizləri:

İltihab əlamətləri ola bilər (EÇS-in, leykositlərin sayının, C-reaktiv zülalın və fibrinogenin miqdarının artması).

• Qanın yoluxucu xəstəliklərə qarşı anticisimlərə görə müayinəsi.
• Serebrospinal mayenin müayinəsi:

Likvorda iltihab əlamətləri, eləcə də öz toxumalarına qarşı anticisimlərin varlığı (autoimmun xəstəliklərində) aşkar edilə bilər. Serebrospinal mayedə zülalın miqdarının artması  və pleositoz aşkar edilir. Hüceyrələr arasında polinuklearlara və limfositlərə də rast gəlinə bilər. Likvorodinamik sınaqlar zamanı  blok aşkar edilmir.

• ENMQ (elektroneyromioqrafiya):

Bu üsulun köməyilə onurğa beyninin sinir impulslarını  ötürmək qabiliyyəti qiymətləndirilə bilər, onun funksiyalarının pozulması aşkar edildikdə isə zədələnmənin səviyyəsini müəyyən etmək olar.

• Onurğa beyninin KT (kompüter tomoqrafiyası) və MRT (maqnit-rezonans tomoqrafiyası) müayinələri:

Onurğa beyninin quruluşunu təbəqələrlə öyrənməyə, iltihab ocağının ölçüsünü  və yerini qiymətləndirməyə imkan verir.

• Neyrocərrahın müayinəsi də lazım ola bilər.

 

Diferensial diaqnostika

Mielit diaqnozunu dəqiqləşdirərkən, onu əsasən aşağıda sadalanan xəstəliklərdən ayırd etmək lazım gəlir:

Epidurit.  Kliniki gedişatına görə əksər hallarda mielitdən fərqlənməyən, lakin müalicəsi  üçün təcili cərrahi müdaxilə tələb edən epidurit diaqnozunun təyin edilməsi çox vacibdir. Şübhəli hallarda eksplorativ laminektomiyaya müraciət etmək lazım gəlir. Epidurit olduqda spondiloqrafiya zamanı  osteomielit əlamətləri aşkar edilə bilər. Epiduritin diaqnostikası zamanı orqanizmdə  irinli ocaqların olmasını, kökcük ağrılarının yaranmasını və onurğa beyninin kompressiyasının artması sindromunu nəzərə almaq lazımdır.

Kəskin Giyen-Barre poliradikulonevriti   mielitdən hissiyyatın naqil tipli pozuntularının, spastik halların və kiçik çanaq üzvlərinin funksiyalarının pozulmasının olmaması ilə fərqlənir.

Onurğa beyni şişləri  asta gedişi, dəqiq vaxt sərhədləri olan kökcük ağrıları  mərhələsi, onurğa beyni mayesində zülal-hüceyrə dissosiasiyası və likvorodinamik sınaqlarda blokun olması  ilə mielitdən fərqlənir.

Hematomieliya və hematoraxis  qəflətən meydana gəlir və temperaturun yüksəlməsi  ilə müşayiət olunmur. Hematomieliya zamanı, əsasən, boz maddə zədələnir; onurğa beyni qişaları  altına qansızmalarda isə meningeal simptomlar meydana çıxır. Belə xəstələrin anamnezində çox vaxt travmaların olduğunu aşkar etmək mümkündür.

Onurğa beyni qan dövranının kəskin pozulmasını   kəskin köndələn mielitdən fərqləndirmək tələb olunur. Bu patologiya, mielitdən fərqli olaraq, ümuminfeksiya əlamətləri ilə müşayiət olunmur. Bundan başqa, infarktların əksəriyyəti ön spinal arteriya hövzəsində baş verir, bu isə klinik şəkildə arxa sütunların infarktı ilə onurğa beyninin ön 2/3 hissəsinin zədələnməsi şəklində təzahür edir. KT və MRT müayinələrinin aparılması da bu məsələyə aydınlıq gətirməyə kömək edir.

Optikomielit  zamanı mielitin inkişafını  görmə sinirinin nevriti müşayiət edərsə, diaqnoz çətinlik törətmir.

Dağınıq skleroz   yalnız ağ maddənin zədələnməsi, simptomların bir neçə gün və ya həftə ərzində tez və əhəmiyyətli dərəcədə reqressiyası, baş və onurğa beyninin səpələnmiş zədələnmə əlamətləri ilə xarakterizə olunur.

Xroniki meninqomielit  daha asta  inkişafı, temperatur artımının olmaması ilə xarakterizə olunur və çox vaxt sifilis mənşəli olur ki, bunu da seroloji reaksiyaların köməyi  ilə təsdiqləmək olur (R.K. Şirəliyeva).

 

Müalicə

Mielitin müalicəsində aşağıdakı  tədbirlərin həyata keçirilməsi tövsiyə olunur:

• Nevrologiya şöbəsinə hospitalizasiya.
• Ciddi yataq rejimi.
• Antibakterial və antiviral terapiya. Bütün hallarda, geniş spektrli fəaliyyət göstərən antibiotiklər mümkün olan ən yüksək dozalarda təyin edilməlidir:

–           Penisillin, sutkada 18-24 milyon T.V. əzələyə və ya vena daxilinə;

–           Amoksisillin, 500 mq dozasından, sutkada 2 dəfə daxilə;

–           Levofloksasin (Tavanik) – 500 mq dozasında, sutkada 1 dəfə daxilə təyin edilir.

• Bədən temperaturu yüksələn zaman ağrıkəsici və iltihab əleyhinə qeyri-steroid preparatlar:

–           Parasetomol – 500 mq dozasında, sutkada 3 dəfə 1 tablet daxilə;

–           Aspirin (Asetil-salisil turşusu) – 500 mq dozasında, sutkada 2 dəfə 1 tablet daxilə;

–           İbuprofen – 200 mq dozasında, sutkada 3 dəfə 1 tablet daxilə qəbul edilir.

• Hormonal iltihab əleyhinə preparatlar. Viral və allergik təbiətli, eləcə də mənşəyi bilinməyən mielitlərdə, böyük dozada qlükokortikoid hormonları təyin edilir. Hormonal terapiyanın müddəti xəstəliyin dinamikası  ilə müəyyən edilir:

–           Prednizolon – sutkada 100-120 mq-a qədər dozada təyin edilir. Bir neçə gündən sonra doza tədricən azaldılır.

–           Deksametazon – ilk günlər sutkada 8-10 mq dozasında parenteral yolla təyin edilir, sonradan sutkada 2-4,5 mq-lıq dəstəkləyici dozaya keçilir;

–           Triamsinolon – ilkin olaraq, sutkada 4-20 mq dozasında, 2-3 dəfəyə daxilə qəbul edilir. Yaxşılaşma qeyd edildikdən sonra preparatın dozası 2-3 gündən bir qəbul etmək şərtilə 2 mq-a endirilir. Sonradan  1 mq dəstəkləyici dozaya keçməklə preparatın qəbulu tədricən kəsilir.

• Sidik ifrazının ləngiməsi zamanı əvvəlcə antixolenesteraz preparatlardan (Qalantamin, Fizostiqmin və s.) istifadə edilir. Bu kömək etmədikdə, sidik kisəsinin kateterizasiyası və ya episistostomiyası (qasığın üzərindən dəridə kəsik aparmaqla sidik kisəsi daxilinə borunun yeridilməsi) vasitəsilə onun boşalması təmin edilir. Sidik kisəsi 2%-li Bor turşusu, Kalium permanqanat (0,1: 200), Gümüş nitrat (1: 2000) məhlulları  ilə yuyulur. Sistit və ya piyelosistit yarandığı  zaman, Levomisetin (0,5 q-dan, sutkada 4 dəfə), Biomisin (0,2 q-dan, sutkada 4-5 dəfə), çoxlu maye qəbulu təyin edilir.
• Əzələ tonusunu (artım varsa) azaldan preparatlar:

–           Melliktin – 20 mq dozasında, sutkada 2-3 dəfə 1 tablet daxilə;

–           Midokalm – 50 mq dozasında, sutkada 3 dəfə 1 tablet daxilə təyin edilir.

• MBT (Müalicəvi bədən tərbiyəsi). Mielitin və onun nəticələrinin müalicəsində MBT-nin böyük əhəmiyyəti vardır. Xəstə yataq rejimində olarkən idman hərəkətlərini yataqda, sonra isə  idman zalında və ya palatada  icra  etməlidir.
• Mielitin müalicəsində perkussion və seqmentar masajın çox yaxşı effekti  vardır.
• Fizioterapiya. Aşağıda sadalanan fizioterapevtik prosedurların mielitin müalicəsində yüksək effektinin olması qeyd edilmişdir:

–           İnduktotermiya;

–           UYTC (Ultrayüksək tezlikli cərəyan);

–           Dərman preparatlarının (Yod, Atropin, Pilokarpin, Dibazol, Maqnezium, Kalsium, Sink və s.) elektroforezi;

–           UBŞ (Ultrabənövşəyi şüalanma);

–           Müalicəvi (kükürdlü, karbonatlı, yodlu və s.) vannalar;

–           Palçıq, ozokerit, parafin applikasiyaları.

• Xəstəliyin ilk günlərindən yataq yaralarının qarşısını almaq üçün dəriyə diqqətlə qulluq etmək çox vacibdir. Döşək ağlarının təmizliyinə nəzarət etmək lazımdır. Bədənin çıxıntılı hissələrinin altına rezin kürə və ya pambıq-tənzif halqaları qoyulmalıdır. Dəri gündə bir neçə dəfə kamfora spirti  ilə silinir, tez-tez xəstənin yataqdakı  vəziyyəti dəyişdirilir. Yataq yaraları  əmələ gəldikdə kvars şüalanması təyin olunur, onlar  5%-li Kalium permanqanat məhlulu ilə işlənilir, üzərinə məlhəmli sarğılar (Vişnevski məlhəmi, Sulfadimezin və ya Sintomisin emulsiyası) qoyulur.
• İflicin inkişafının ilk günlərindən kontrakturaların qarşısının alınması üçün ətrafların vəziyyətini nəzarətdə saxlamaq, qum torbalarının köməyilə  onların lazımi  şəkildə yerləşdirilməsi çox vacibdir. Xəstəliyin ilk günündən etibarən kontrakturaların əmələ gəlməsinin qarşısını  almaq üçün passiv MBT hərəkətlərinə başlamaq lazımdır. Xəstə, ayaqları  bud-çanaq və diz oynaqlarında bükülmüş, aşıq-baldır oynaqlarında isə açılmış vəziyyətində yatağa uzadılmalıdır ki, bu məqsədlə diyircəklərdən və xüsusi şinlərdən istifadə edilir. Kəskin dövr (xəstəliyin ağırlıq dərəcəsindən asılı olaraq, 2-4 həftə) başa çatdıqdan sonra daha aktiv bərpaedici tədbirlərə keçmək lazımdır: masaj, passiv və aktiv MBT, akupunktur və fizioterapiya. B qrupu vitaminləri, Prozerin, Dibazol, Qalantamin, Lidaza, biostimulyatorların tətbiq edilməsi məsləhət görülür. Kəskin ifadə olunmuş spastiklik zamanı  Seduksen, Elenium, Melliktin, Baklofen, Midokalm, Sirdalud istifadə olunur. Sonrakı  mərhələdə sanator-kurort müalicəsi məsləhət görülür.
• Hərəki funksiyaların bərpası üçün Prozerin, Dibazol, B qrupu vitaminləri (onların həm inyeksiya formaları, həm də tabletləri məsləhət görülür) təyin edilir.

 

Bioloji aktiv əlavələr

Hal-hazırda tərkibində müxtəlif bioloji  aktiv maddələr olan preparatların geniş seçimi  mövcuddur. Həmin preparatların tərkibində оlan müxtəlif qruplara mənsub bioloji  aktiv əlavələr xəstəliyin risk amillərinə təsir edərək, nəticədə onun profilaktikasında mühüm əhəmiyyət kəsb etməsi səbəbindən, оnların tətbiqi müalicə prоsesinə böyük yardım göstərmiş оlur. Xəstəliyin etiоlоgiyasını və patоgenezini nəzərə alaraq, оnun müalicəsi və prоfilaktikasında tərkibində aşağda sadalanan biоlоji aktiv əlavələrin оlduğu preparatlara üstünlük vermək tövsiyə оlunur:

• Tərkibi vitaminlərlə, ilk növbədə B qrupu vitaminləri, güclü antiоksidantlar оlan C və E vitaminləri ilə zəngin оlan pоlivitamin preparatları.
• Tərkibində Kordiseps – yüksək effektli immuntənzimləyici vasitə və təbii antibiotik оlan preparatlar. Antioksidantdır, beynin və ürək əzələsinin oksigen aclığına davamlığını artırır.
• Tərkibində sink mineralı оlan preparatlar. Sink mineralının hesabına həmin preparatlar orqanizmdə 200-dən çox fermentin aktivləşməsində, nuklein turşularının və zülalların sintezində, hüceyrələrin regenerasiyasında iştirak edir, sinir hüceyrələrinin ötürücülüyünü artırır.
• Tərkibində Xitozan – qırmızıayaqlı dəniz krabının zirehindən hazırlanmış biоlоji aktiv əlavələr оlan preparatlar. Xitozan orqanizmin şlaklardan və zəhərli maddələrdən təmizlənməsində, qanda xolesterinin miqdarını azaltmaqda, artıq çəkinin azaldılmasında tətbiq edilir.
• Spirulina mikroyosunundan hazırlanmış preparatlar – tərkibi orqanizm üçün faydalı vitaminlər, mikro və makroelementlər, amin turşuları, doymamış yağ  turşuları  və s. maddələrlə zəngindir. Piylənmə əleyhinə mübarizədə, orqanizmin möhkəmləndirilməsində və zərərli  maddələrdən təmizlənməsində tətbiq edilir.
• Tərkibində Kinostemma bitkisi olan preparatlar – tərkibində olan antioksidantların və adaptogenlərin hesabına Jenşendən 4-5 dəfə güclü hesab olunur.
• Antilipid metabolik çaylar – qanda xolesterinin miqdarının aşağı düşməsində, orqanizmin şlaklardan və zəhərli maddələrdən təmizlənməsində, piy mübadiləsini fəallaşdırmaqda yaxından iştirak edir. Antioksidant və yuxunu normallaşdırmaq xüsusiyyətləri var.
• Slimminq (arıqladan) çaylar – tərkibində orqanizm üçün vacib çоxsaylı maddələr: vitaminlər, minerallar və s. оlur. Orqanizmi şlaklardan və zəhərli maddələrdən təmizləyir, həzmi yaxşılaşdırır, çəkini azaltmağa kömək edir, qanda yağların səviyyəsini aşağı salır. Bədəni qüvvətləndirir, yorğunluğu aradan qaldırır.

 

Proqnoz və profilaktika

Mielitin prognozu, zədələnmə prosesinin səviyyəsindən və inkişaf dərəcəsindən asılı olur. Xəstəliyin gedişi kəskindir, proses bir neçə gün ərzində ən yüksək dərəcədə ifadə olunmuş səviyyəyə  çatır və bir neçə həftə sabit şəkildə qalır. Bərpaolunma müddəti bir neçə aydan 1-2 ilədək davam edir. Daha tez hissiyyat, daha sonra isə kiçik çanaq üzvlərinin funksiyaları  bərpa olmağa başlayır. Onlarla müqayisədə hərəki pozuntular daha ləng surətdə geriyə inkişaf edir. Bir çox  halda  ətrafların davamlı  iflici və ya parezi saxlanmış olur. Tetraplegiya, həyati mərkəzlərin yaxınlığı, tənəffüs pozuntuları  səbəbinə görə boyun şöbəsinin mielitləri ən ağır gedişata və prognoza malikdir. Ağır zədələnmələr, kiçik çanaq üzvlərinin funksiyalarının zəif  bərpa olunması, ikincili infeksiyaların (yataq yaraları, urosepsis və s.) prosesə qoşulması səbəbindən aşağı-döş və bel-oma lokalizasiyalı mielitlərin də prognozu nikbin hesab olunmur.

Xəstəliyin xoşxassəli gedişi zamanı  2-3 ay ərzində sağalma baş verir, tam bərpaolunma müddəti  isə 1-2 il çəkə bilər. Bərpa dövründə tövsiyə olunan tədbirlər: sanator-kurort müalicəsi (düzgün təyin olunduğu halda, bərpa müddətini əhəmiyyətli dərəcədə qısalda bilir), vitaminoterapiya, yataq yaralarının qarşısının alınması, fizioterapiya, müalicəvi bədən tərbiyəsi, antilxolinesteraz preparatların təyin olunmasıdır.

Mielitin yaranmasına səbəb olan amillərin sayını  nəzərə alaraq, bu xəstəlik üçün xüsusi bir profilaktika metodu hələ ki, işlənib hazırlanmamışdır. Yoluxucu xəstəliklərə qarşı peyvəndlərin aparılması  müəyyən dərəcədə mielitlərin qarşısını ala bilir. Mielitlərin qeyri-spesifik profilaktikası tədbirlərinə orqanizmdə xroniki  infeksiya (məsələn, haymorit və ya karies) ocaqlarının vaxtında aradan qaldırılması da daxildir.

 

Digər məqalələrimizə keçid:

https://nevropatologiya.az/2021/08/17/mrt-muayin%c9%99si/

https://nevropatologiya.az/2021/09/10/onurga-beyni-qan-dovraninin-pozulmalari/

https://nevropatologiya.az/2021/08/24/onurga-beyninin-sisl%c9%99ri/

 

 

“Azərbaycanda geniş yayılmış sinir xəstəlikləri” (Bakı, “Xəzər Universitei” nəşriyyatı, 2019) kitabından (12655 N-li müəlliflik şəhadətnaməsi). Məqalə ilk dəfə 07.08.2018-ci il tarixində medsite.az tibbi internet saytında dərc olunmuşdur.

     Müəllif: Fərhad  Əhmədov.  Həkim – nevropatoloq