Ağu 24 2021
Onurğanın osteoxondrozu

     Osteoxondroz – xroniki xəstəlik olub, onurğada degenerativ dəyişikliklərin inkişafı ilə xarakterizə edilir və fəqərələrin, fəqərəarası disklərin, oynaqların səthinin və bağların zədələnməsi ilə müşayiət olunur. Onurğanın osteoxondrozu onurğa sütununda yaranan ağrıların əsas səbəblərindən biridir. XBT-10 üzrə onurğanın osteoxondrozunun kodu  M42-dir.

Tibbi statistikaya əsasən, osteoxondrozun əlamətləri dünya əhalisinin 50-90% -də müşahidə olunur. Osteoxondroz adətən, 30-35 yaşlarından təzahür etməyə başlayır. Əlverişsiz şərait səbəbindən osteoxondrozun əlamətləri daha erkən dövrdə, xüsusilə də onurğaya və ya ayaqlara uzun müddət ərzində qeyri-bərabər yük düşdükdə, travmaların nəticəsində  özünü göstərə bilər.

Əksər hallarda, dəyişikliklər əvvəlcə sümüklərdə və bağlarda baş verir. Ağrı  sindromu, əzələ atrofiyası, hissiyyat pozuntuları, daxili orqanlarda dəyişikliklər kimi zahiri təzahürlər kifayət qədər gec mərhələdə qeyd edilir.

“Osteoxondroz” termini yunan mənşəli osteon – “sümük” və xondr – “qığırdaq” sözlərindən yaranmışdır. “-oz”  sonluğu  onu göstərir ki, bu xəstəlik sümük və qığırdağın  iltihab prosesləri  ilə bağlı deyil, əslində o, degenerativ-distrofik xarakter daşıyır, yəni xəstəliyin əsasında toxumaların qidalanmasının pozulması, nəticədə isə onun strukturunun dəyişikliyi dayanır.

 

     Etiologiya

Mütəxəssislər xəstəliyin yaranmasının endogen (daxili) və ekzogen (xarici) amillərini ayırd edirlər.

          Endogen amillərə daxildir:

  • bətndaxili inkişaf zamanı  onurğanın formalaşması  prosesinin pozulması;
  • irsi meyllik;
  • yaşla  əlaqədar dəyişikliklər;
  • maddələr mübadiləsinin pozulması (əsasən kalsium və fosforun).

 

Ekzogen amillərə daxildir:

 

  • balanslaşdırılmamış qidalanma: zülal, maqnezium, D vitamini, sinkin çatışmaması; yağlı ərzaqların və şirniyyatın həddindən artıq istehlakı;
  • hipodinamiya;
  • həddindən artıq fiziki  yüklənmələrə məruzqalma;
  • peşəkar fəaliyyətlə (məsələn, sürücülərdə, kənd təsərrüfatı  texnikasını  idarə edənlərdə, yükdaşıyanlarda) bağlı daimi və ya uzunmüddətli vibrasiyalara məruzqalma, duruş vəziyyətinin tez-tez dəyişilməsi (kəskin hərəkətlər, əyilib-qalxmalar və s.);
  • artıq çəki;
  • zəhərli kimyəvi maddələrin təsirinə məruzqalma;
  • travmalar;
  • kürək əzələlərinin zəifliyi;
  • onurğa və fəqərəarası  disklərin üzərinə düşən yükün artmasına səbəb olan yanlış duruş (donqarlıq);
  • narahat  pozalarda  uzun müddət qalmaq;
  • onurğa sütununun əyriliyi (S-vari);
  • yastıayaqlıq;
  • infeksion xəstəliklər;
  • stress;
  • pis ekoloji şərait;
  • soyuğa məruzqalma;
  • onurğa sütununun seqmentlərinin qeyri-sabitliyi və ya hərəkətlilik dərəcəsinin həddən artıq olması;
  • dikdaban və ya rahat olmayan ayaqqabıların geyilməsi;
  • hamiləlik;
  • idman məşqlərinin qəflətən dayandırılması.

Yükdaşıyanlar, ağır atletlər, inşaatçılar, gimnastlar osteoxondroza daha çox məruz qalırlar. Çox fikir çəkən, başını  aşağı  dikib və çiyinlərini  endirib yeriyən insanlar da tez-tez osteoxondroz qazanmaq riski ilə qarşılaşırlar.

 

     Patogenez

Osteoxondrozun inkişafı barəsində mövcud olan nəzəriyyələrin hər birində müxtəlif səbəblər sadalanır. Osteoxondrozun səbəbini müəyyənləşdirməkdə xüsusi  çətinlik, bu xəstəliyin həm yaşlı, həm gənc insanlarda, həm fiziki cəhətdən yaxşı inkişaf etmiş, həm də daha az təlim keçmiş şəxslərdə baş verə bilməsi ilə bağlıdır. Belə bir yanlış fikir mövcuddur ki, osteoxondrozun səbəbi onurğada duzların yığılmasıdır. Hərəkət zamanı  oynaqlarda xırçıltının eşidilməsi  bir çox xəstələr üçün bu vəziyyətin yeganə səbəbinin  “duz yığılması” olması fikrini yaradır.

Bütün canlı toxumalar kimi, onurğanın sümük toxuması və fəqərəarası diskin qığırdaq toxuması  daim yenilənir və özlərnini yenidən qurur. Daimi fiziki yükün təsirindən onlar möhkəmlik və elastiklik qazanır, yük olmadıqda isə toxumaların möhkəmliyi  azalmış olur.

Bu, sümük və qığırdaq toxumalarının qidalanmasının və qanla təchizatının xüsusiyyətləri  ilə bağlıdır. Yaşlı  adamların fəqərəarası  disklərinin öz damarları  olmur, onlar qidalı  maddələri  və oksigeni  diffuziya yolu ilə qonşu toxumalardan alır. Buna görə disklərin düzgün qidalanması üçün ətrafdakı  toxumalarda qan dövranını  fəallaşdırmaq lazımdır. Bu isə yalnız intensiv əzələ işi  vasitəsilə əldə edilə bilər.

Tərkibinə görə fəqərəarası diski  2 hissəyə bölmək olar: bu, mərkəzdə yerləşən və diskə elastiklik verən pulpoz nüvə və onu əhatə edən möhkəm fibroz həlqədir. Fəqərəarası  disklərin qidalanmasının pisləşməsi nəticəsində pulpoz nüvəni təşkil edən biopolimer birləşmələrin mürəkkəb quruluşu  məhv olur. Pulpoz nüvənin tərkibində mayenin miqdarı  azalır və o, daha kövrək olur. Hətta əhəmiyyətsiz bir yüklənmənin təsiri  nəticəsində pulpoz nüvə parçalana bilər. Bu, onun elastikliyinin daha da azalmasına gətirib çıxarır. Həmçinin, disklərin fibroz həlqəsinin möhkəmliyi də azalmış olur. Bütün bunlar osteoxondrozun yaranmasına və inkişafına zəmin yaradır.

Osteoxondroz zamanı  fəqərələrdə əmələ gələn osteofitlər, bu xəstəliyin səbəbi  deyil, ancaq uyğunlaşma proseslərinin bir nəticəsidir. Fəqərənin kənarlarında yaranan osteofitlər fəqərə cisminin dayaq səthinin sahəsini artırır. Sahənin artması  ilə əlaqədar fəqərə sütununun üzərinə düşən təzyiq kiçilmiş olur ki, bu da fəqərəarası  diskin möhkəmliyinin və elastikliyinin azalmasını  kompensə edir.

Fəqərə sütununda baş verən degenerativ-distrofik dəyişiklikləri  zədələnmiş disklərin, oynaq bağlarının ayrı-ayrı  hissələrinin, qığırdaqların, kapsulların əhəngləşməsi (kalsifikasiyası) müşayiət edir. Bu prosesə yalnız şərti  olaraq duzların çökməsi adı  verilə bilər. Beləliklə, bu hal osteoxondrozun səbəbi deyil, yalnız yuxarıdakı  prosesin nəticəsi və son mərhələsidir.

Onuruğa sütununda baş verən struktur dəyişikliklərin geriyə  inkişafı  demək olar ki, mümkün deyil. Lakin onları  minimuma endirmək çox real məsələdir. Əgər onurğa sütununu müalicə nəticəsində əldə edilən  vəziyyətdə saxlamaq üçün səy göstərilməzsə, ağrılar yenidən yarana bilər.

 

     Osteoxondrozun növləri

Xəstəliyin bir neçə növü var:

  1. Bel şöbəsinin osteoxondrozu (50% hallarda) xəstəliyin ən çox yayılmış növüdür. Bu, bel şöbəsinin üzərinə daha ağır iş yükünün düşməsi ilə bağlıdır. Bel şöbəsinin osteoxondrozu skolioz və ya fəqərəarası  diskin yırtığına səbəb ola bilər.
  2. Boyun şöbəsinin osteoxondrozu (25% hallarda) xəstəliyin ikinci ən geniş yayılmış formasıdır. Ən çox kompüterlə işləməkdən, avtomobilin idarə edilməsindən və s. səbəblərdən yaranır. Boyun şöbəsinin əzələləri  zəif  inkişaf etmişdir, buna görə də boyn üzərinə düşən kiçik bir yük də fəqərələrin yerdəyişməsinə səbəb ola bilər.
  3. Döş şöbəsinin osteoxondrozu (13% hallarda) ən az rast gəlinir, çünki onurğanın bu şöbəsi onun ən az hərəkət edən hissəsidir və qabırğalar və əzələ korseti tərəfindən yaxşı mühafizə olunur. Torakal osteoxondroz çox vaxt skolioz səbəbindən meydana gəlir. Xəstəliyə diaqnoz qoymaq çətindir, çünki onun simptomlarını digər xəstəliklərin əlamətləri ilə asanlıqla qarışdırmaq olur.
  4. Onurğanın yayılmış osteoxondrozu (12% hallarda) eyni  zamanda fəqərə sütununun 2 və ya 3 şöbəsinin hamısını zədələyir.

 

Osteoxondrozun inkişaf mərhələləri

  • Oteoxondrozun I mərhələsi (dərəcəsi) fəqərəarası diskin pulpoz nüvəsinin patologiyasının ilkin mərhələsi ilə xarakterizə olunur. Artıq yüklənmə nəticəsində nüvənin dehidratasiyası prosesi başlayır ki, bu da diskin hündürlüyünün azalması  və fibroz həlqədə çatların yaranmsına gətirib çıxarır. Bir qayda olaraq, bu mərhələdə klinik simptomlar adətən müşahidə olunmur, yalnız rahat olmayan statik vəziyyətdə qaldıqda, fəal hərəkətlər zamanı  cüzi narahatlıq hissi yarana bilər;
  • Osteoxondrozun II mərhələsi disklərin hündürlüyünün azalması, fəqərələr arasındakı məsafənin azalmasına və onurğa əzələlərinin və bağlarının sallanmasına gətirib çıxarır. Bunun nəticəsində zədələnmiş diskləri olan fəqərələrin hərəkətliliyi artır ki, bu da onların yerdəyişməsi və ya sürüşməsi təhlükəsini yaradır. Xəstəliyin ikinci mərhələsində (xüsusilə müəyyən hərəkət növlərində) hərəkətlər, gücün düşməsi zamanı  və bəzi vəziyyətləri  aldıqda narahatlıq və ağrı hissiyyatı  əmələ gəlməyə başlayır;
  • Osteoxondrozun III mərhələsi fəqərəarası disklərin prolapsı və protruziyalarının əmələ gəlməsi ilə xarakterizə olunur, fəqərəarası oynaqların yarımçıxıqları və / və ya artrozunun inkişafı ilə müşayiət edilə bilər. Bəzi hərəkət növlərini icra edərkən xəstələr hərəkət məhdudluğu və cəldliyin azalmasını  hiss edirlər, ətraflarında arabir sancma və keyimə duyğusu yarana bilər. Osteoxondrozun bu mərhələsində boyunda, kürəkdə, bel-oma və ya büzdüm nahiyələrində (zədələnmiş diskin yerləşdiyi nahiyədən asılı olaraq)  aydın hiss edilən ağrının olması qeyd olunur;
  • Osteoxondrozun IV mərhələsində orqanizm fəqərələrin hipermobilliyinin nəticələrini tənzimləməyə və onurğa sütununun funksiyalarının zədələnməsinə uyğunlaşmağa çalışır. Fəqərərələrin təmas sahələrində onurğa sütununun təsbit olunmasını yaxşılaşdıran yeni sümük formasiyaları – osteofitlər meydana çıxır. Lakin bəzi hallarda osteofitlər sinirlərin sıxılmasına, fəqərələrin zədələnməsinə səbəb ola bilər. Fəqərəarası  disklərdə və oynaqlarda fibrotik ankiloz başlanır. Mikrotravmaların olmaması və sinir köklərinin sıxılmaması hallarında xəstəliyin əlamətləri sönmüş olur.

     Osteoxondrozun ağırlaşmaları

Vaxtında müalicə aparılmazsa, onurğanın osteoxondrozu radikulit, fəqərəarası diskin protruziyası və  yırtıqlarına səbəb olur. Onurğanın istənilən hissəsində yaranan fəqərəarası diskin yırtığı  onurğa beynini zədələyə və bədənin bəzi  hissələrində iflic törədə bilər.

Vaxt keçdikcə, osteoxondroza arterial hipertenziya və ya hipotoniya, vegetativ-damar distoniyası  da qoşula bilər. İnfarktın və insultun yaranma riski artır.

Boyun osteoxondrozunun ən təhlükəli ağırlaşması – onurğa arteriyalarının kompressiyasıdır. Bu damarlar baş beynin 1/3 hissəsini qanla təmin edir. Bu zonanın qanla təchizinin pozulması ürək-damar və tənəffüs sistemləri, eşitmə, görmə, koordinasiya  ilə bağlı  problemlərə səbəb ola bilər.

Döş osteoxondrozunun ağır nəticələrinə qabırğaarası nevralgiya; ürək, mədə, bağırsaq, qaraciyər, böyrək və mədəaltı vəzi ilə bağlı problemlər aid edilir.

Bel osteoxondrozu işiasa – oturaq sinirin iltihabına səbəb ola bilər. Bu zaman insanın ayağında və bel qurşağında güclü ağrılar qeyd edilir. Xəstəlik tez-tez kiçik çanaq üzvlərinin xroniki iltihabına səbəb olur. Qadınlarda bu, sonsuzluğa, kişilərdə isə impotensiyaya gətirib çıxarır.

 

     Simptomlar

Xəstəliyin kliniki təzahürləri zədələnmiş nahiyəyə yaxın olan qan damarlarının və sinir toxumasının prosesə cəlb olunması səbəbindən yaranır. Onlar həmçinin fəqərə sütununun anatomiyasında baş verən dəyişikliklərlə əlaqəli ola bilər. Osteoxondrozun sindromları (yəni simptomlar kompleksləri) 4 qrupa bölünür.

  1. Statik sindrom

Statik əlamətlər fəqərələrin şəklindəki dəyişikliklərlə bağlıdır. Nəticədə, xəstənin qaməti pozula bilər: oynaqlarda patoloji hərəkətlilik meydana gəldikdə skolioz, kifoz və ya lordoz yarana bilir. Həmçinin onurğa sütununda olan oynaqlarda hərəkət məhdudluğu da müşahidə edilə bilər ki, bu zaman xəstə başını  döndərə və ya tam düzlənə bilmir.

  1. Nevroloji sindrom

Nevroloji  simptomlar sinir toxumasının zədələnməsi ilə əlaqədar yaranır. Bu zaman, bədənin müəyyən nahiyələrinin dərisinin hissiyyatı və ətraflarda hərəkətlərin (əzələ təqəllüsünün gücünün azalması) pozulmaları  qeyd edilir.

Osteoxondrozun əsas nevroloji təzahürü, onurğa beyin sinirləri kökcüklərinin sıxılma və ya qıcıqlanması nəticəsində yaranan ağrıdır. Xəstəliyin ilk mərhələlərində narahatlıq adətən lokal, yəni onurğanın zədələnmiş nahiyəsi ilə məhdudlaşmış olur. Patologiyanın inkişafı ilə birlikdə, ağrı  zədələnmiş kökcüyün innervasiya etdiyi bədənin uzaq nahiyələrinə qədər yayılır. Tez-tez dəri  hissiyyatının pozulması: “qarışqa gəzməsi” hissi, sancma və keyimə qeyd edilir.

Bu xəstəlikdə motor funksiyasının pozulması (hərəki pozuntular) hissiyyat pozuntularına nisbətən daha az müşahidə olunur. Hərəki funksiyanın pozulma dərəcəsindən asılı  olaraq, onlar parezlər və ya iflic şəklində təzahür edir. Məsələn, bel nahiyəsinin osteoxondrozu zamanı  bəzən sağ və ya sol ayağın parezi qeyd edilir.

  1. Damar sindromu

Damar simptomları 2 səbəbdən inkişaf edir:

  1. a) Dəyişikliyə məruz qalmış fəqərələr və onların çıxıntıları tərəfindən arteriya və venaların birbaşa sıxılması nəticəsində. Bu cür sıxılma, boyun osteoxondrozu üçün xarakterikdir, çünki məhz bu nahiyədə, fəqərə çıxıntılarındakı dəliklərdən baş beyni qanla təchiz edən iri damarlar keç Nəticədə beynin bəzi nahiyələrində oksigen çatışmazlığı  ilə bağlı simptomlar yaranır: məsələn, daxili qulaqda qan təchizati pozulduqda başgicəllənmə və ürəkbulanma meydana çıxır.
  2. b) Simpatik sinir sisteminin tonusunun dəyişməsi nəticəsində. Onun tonusu onurğa sütunu nahiyəsində yerləşən sinir kələfinin qıcıqlanması zamanı  yüksə Nəticədə periferik damarların uzunmüddətli spazmı  və daxili orqanların xroniki  işemiyası  yaranır.

     4.Trofik sindrom

Trofik sindrom toxumaların qidalanmasının pozulması və səthi dəri qüsurlarının (xoraların) əmələ gəlməsi  ilə xarakterizə olunur. Trofik sindrom damar və nevroloji amillərin kombinasiyası nəticəsində meydana gəlir.

Osteoxondrozun simptomları, onurğa sütununun hansı şöbəsinin zədələnməsindən asılı olaraq fərqlənir.

     Boyun osteoxondrozunun simptomları

Boyun osteoxondrozunun  ilk simptomu çox vaxt ağrıkəsicilərin tətbiqindən sonra da kəsməyən baş ağrısı olur. Ağrılar, ənsə nahiyəsindən başlayır və sonra gicgahlara yayılır. Ağrı  hissiyyatı uzun müddət məcburi  bir vəziyyətdə (yuxu, oturaq iş) qaldıqdan sonra güclənə bilər.

Çox vaxt baş ağrısına çiyin qurşağı  nahiyəsində və yuxarı  ətraflarda narahatlıq və hissiyyatın pozulması  da qoşulur. Prosesin şiddətlənməsi hallarında, yuxarı  ətrafların parezi, hətta iflici də müşahidə edilə bilər.

Ağrının simptomları tez-tez beynin müxtəlif nahiyələrində qan təchizatının pozulması əlamətləri ilə müşayiət olunur:

  • İlbiz və yarımdairəvi kanalcıqlar nahiyəsində qan dövranının zəifləməsi zamanı başgicəllənmə, ürəkbulanma, qulaqlarda küy müşahidə olunur.
  • Görmə aparatının qidalanmasının pozulması zamanı, gözlərin qarşısında “uçan nöqtələrin” olması  və görmə itiliyinin azalması  müşahidə edilə bilər.
  • Huşun ani  ​​itirilməsi ahıl yaşlı  şəxslər üçün daha çox xarakterikdir, çunki adətən onların beyni artıq xeyli müddət arteriyaların aterosklerotik daralması səbəbindən oksigen açlığına məruz qalmış olur. Osteoxondrozda qan dövranının pozulmasının uzun müddət ərzində davam etməsi beynin bəzi nahiyələrinın qidalanmasının tamamilə dayandırılmasına gətirib çıxara bilər.
  • Nadir hallarda dilin keyiməsi və səsin dəyişməsi qeyd edilə bilər.
  • Diafraqma sinirinin qıcıqlanması  hıçqırıq və ya havanın çatmaması  hissinin yaranmasına səbəb ola bilər ki, bu da çox vaxt təngnəfəslik və ölüm qorxusu ilə müşayiət olunur.

Hansı statik halların müşahidə edilməsi osteoxondrozun mərhələlərindən asılı  olur. Lakin adətən bunlar, onurğa sütununun boyun şöbəsindəki oynaqlarda yarımçıxıqlar və boyundakı hərəkətliliyin məhdudlaşmasından ibarət olur.

     Döş osteoxondrozunun simptomları

Onurğanın döş nahiyəsi daha az zədələnir, lakin döş osteoxondrozunun simptomları  olduqca müxtəlifdir.

Ağrı xəstəliyin erkən mərhələlərində başlayır və döş (qabırğaarası, kürək nahiyəsində) və qarnın yuxarı  nahiyələrində rast gəlinir. Çox vaxt döş osteoxondrozunun ilk əlamətləri digər xəstəliklərin simptomlarını (stenokardiya, xolesistit, bağırsaq və ya böyrək sancısı) xatırladır.

Döş osteoxondrozunda aşağıdakı  simptomlar daha çox qeyd edilir:

  • sinədə, kürəyin arasında, qolu yuxarı  qaldırarkən və əyilən zaman ağrıların olması;
  • ağrılar daha  çox gecələr, hipotermiya zamanı, hərlənmə hərəkətləri edərkən, böyük fiziki  yüklərə məruz qaldıqda hiss olunur;
  • dərindən nəfəsalma və ya nəfəsvermə zamanı  ağrı  hissiyyatı  güclənir;
  • ayrı-ayrı  dəri nahiyələrinin keyiməsi, “qarışqa gəzməsi” hissiyyatı;
  • qaşınma, yanma, ayaqların soyuması hissiyyatı;
  • yeriyərkən qabırğa arasında ağrı  tutmalarının yaranması;
  • “sinənin həlqə içərisində sıxılması” hissi.

Onurğa beyninin zədələnmə səviyyəsindən asılı olaraq visseral simptomlar (yəni daxili orqanlarla əlaqəli) adlanan əlamətlər yarana bilər:

    • yuxarı-döş seqmentindəki dəyişikliklər udma aktının pozulması, boğazda “yumaq” hissi və öskürəklə müşayiət olunur;
    • orta-döş seqmentindəki  dəyişikliklər zamanı  qastrit  və mədə xorasını  xatırladan qastralgiya və aritmiya və qan təzyiqinin artması  ilə müşayiət olunan kardialgiya yaranır;
    • aşağı-döş kökcüklərinin qıcıqlanması bağırsaq peristaltikasının pozulmasına və appendisitə oxşar simptomların meydana gəlməsinə gətirib çıxarır.

     Bel osteoxondrozunun simptomları

Bel nahiyəsinin osteoxondrozu bir çox simptomlarla özünü göstərə bilər, lakin birinci növbədə onun ilk əlamətləri bel qurşağı  və ayaqlarda ağrı, bir də ayaqların dərisində keylik olur.

     Bel-oma şöbəsinin osteoxondrozunun simptomları:

  • Hissi kökcüklər zədələndikdə, ağrı  müşahidə olunur – bu, bel-oma şöbəsinin zədələnməsinin ən tipik təzahürüdür. Fiziki  çalışmalardan sonra  ağrı  hissinin yaranması mümkündür.
  • Hərəki  liflər zədələndikdə, aşağı  ətrafların parezi və iflici ağrı  hissiyyatına əlavə olunur.
  • Tez-tez sinir sisteminin simpatik tonusunun yüksəlməsi və sidik-cinsiyyət üzvlərinin qan təchizatının pisləşməsi səbəbindən kiçik çanaq fuksiyalarının pozulması qeyd edilir.

 

     Nəticə

Osteoxondroz müxtəlif simptomlarla özünü göstərə bilər və həmişə ilk əlamətlərə əsasən ondan şübhələnmək olmur. Bununla əlaqədar xəstələr əvvəlcə profil mütəxəssisinə (nevropatoloqa) deyil, kardioloqa, qastroenteroloqa və ya terapevtə müraciət edirlər. Buna görə dəqiq diaqnozun qoyulması yalnız xarakterik ağrı sindromunun meydana çıxmasından sonra mümkün olur.

 

     Diaqnoz və diferensial diaqnostika

Osteoxondozun diaqnostikası – xəstəliyin aşkar edilməsi və klinik diaqnozun qoyulması üçün müxtəlif metodların və prinsiplərin istifadəsinə əsaslanan tibbi müayinədən ibarətdir.

     Osteoxondrozun diaqnostikası mərhələləri:

  1. Anamnezin toplanması xəstənin şikayətlərinin öyrənilməsi və xəstəliyin tarixinin aydınlaşdırılmasıdır. Həkim xəstə ilə söhbət edərkən onun vəziyyətinə dair suallar verir: nə narahat edir; xoşagəlməz hissiyyatın lokallaşdığı əsas nahiyələr; bu hisslərin davametmə müddəti və intensivliyi; ağrının yaranmasını və ya güclənməsini təhrik edən səbəblər; vəziyyətin yaxşılaşmasına nə səbəb olur. Həmçinin, xoşagəlməz duyğular və hərəkət məhdudluğu nə zaman yaranıb; onların meydana gəlməsinə nə səbəb ola bilər; xəstəliyin davametmə müddəti; əvvəllər aparılan müalicələr və onların effektivliyi; xəstəlik  son dəfə nə vaxt kəskinləşib və necə keçib kimi sualları da xəstəyə vermək lazımdır. Xəstənin həyat tarixinin aydınlaşdırılması  da çox mühümdür: məişət şəraiti; iş şəraiti (ağır fiziki yüklərlə bağlı  əmək fəaliyyəti, kompüterin arxasında çox oturmaq və s.); keçirdiyi  həyat tərzi; zərərli  vərdişlərin olması; həyatı  boyu hansı  xəstəliklər keçirib; kəllə-beyin və onurğanın travmalarının olması; irsi amil (qohumlarında onurğa xəstəliklərinin olması).
  2. Fizioloji müayinə. Xəstənin bədən vəziyyəti, yerişi və hərəkətləri qiymətləndirilir; dəri örtüklərində qızartı, səpgi, qabıqvermənin olub-olmaması yoxlanılır; bədənin sağlam və xəstə nahiyələrinin simmetrik hissələri müqayisə edilir; hərəkətlərin həcmi müəyyən edilir (gövdənin əyilməsi və dairəvi hərəkətləri, onurğanın müxtəlif şöbələrində fırlanma hərəkətlərinin həcmi); əzələ spazmları, ödem, ağrılı qalınlaşmalar, dərinin temperaturunu müəyyən etmək üçün ağrılı nahiyənin palpasiyası icra olunur; əzələnin səthi və dərin qatlarının palpasiyasının köməyilə əzələ sisteminin ümumi vəziyyəti (əzələ tonusu, onların həcminin artması və ya azalması) qiymətləndirilir; çəkic və ya barmaqla aparılan perkussiyanın köməyilə ağrının yayılma zonası (irradiasiya) müəyyən edilir; iynənin vasitəsilə ağrı hissiyyatı  müayinə olunur; müayinənin sonunda həkim dartılma sınaqlarının (Neri, Laseq, Vasserman və s. simptomları) köməyilə hissi kökcüyün qıcıqlanmasının olub-olmamasını müəyyən edir.
  3. Rentgenoloji müayinə. Rentgenoqrafiyada daha dəqiq informasiya əldə etmək üçün onurğa sütununun hər bir şöbəsi ayrı-ayrılıqda tədqiq edilir. Şəkillər 2 çəp proyeksiyada və bir-birinə perpendikulyar olan 2 müstəvidə (ön və yan) çəkilir. Lazım gələrsə, funksional rentgenoqramma təyin edilə bilər ki, bu zaman xəstənin bükülmə, açılma və ya yanlara əyilmış vəziyyətlərində şəkilləri çəkilir. Xüsusi göstərişlər olduqda, daha dəqiq məlumat əldə etmək üçün rentgenoqrafiya onurğa kanalına, yuxu və ya onurğa arteriyasına, zədələnmiş fəqərəarası diskin və ya fəqərə sütununun daxilinə kontrast maddənin yeridilməsi ilə həyata keçirilir: diskoqrafiya, angioqrafiya, mieloqrafiya, pnevmomieloqrafiya. Osteoxondrozun əsas rentgenoloji əlamətləri: fəqərələrin patoloji hərəkətliliyi; fəqərə cisimlərinin yerdəyişməsi;  diskin kalsifikasiyası (duzların çökməsi); bel və boyun şöbələrində fəqərələrarası  yarığın bərabər dərəcəli, döş şöbəsində isə pazşəkilli daralması; osteofitlərin yaranması (fəqərələrin kənarlarında sümük çıxıntıları); zədələnmiş diskin sərhəddində qalınlaşmanın (subxondral skleroz) yaranması; fəqərə sütununun ayrı-ayrı  şöbələrinin formasının dəyişilməsi, məsələn bel  lordozunun düzlənməsi.
  4. Kompüter tomoqrafiyası (KT) müayinəsi. Onurğanın osteoxondrozu zamanı KT  müayinəsi onurğa sütununun bir və ya iki seqmentinin məqsədəuyğun şəkildə təsvirlərinin alınmasından ibarət olur. Bu müayinə üsulu fəqərə cisimlərini, damarları, bağları  və yumşaq toxumaları nəzərdən keçirməyə imkan verir. KT vasitəsilə  sinir kökcüyünün sıxılmasını, fəqərəarası diskin konturlarının dağılmasını, diskin hündürlüyünü, sərt beyin qişasındakı  dəyişiklikləri, osteofitləri, fəqərələrin qeyri-sabitliyini aşkar etmək olur. Kompüter tomoqrafiyası  müəyyən bir fəqərəarası diskin vəziyyətini dəqiqləşdirmək üçün rentgenoqrafiyadan sonra həyata keçirilir.
  5. Maqnit-rezonans tomoqrafiyası (MRT) müayinəsi. Onurğanın osteoxondrozunun diaqnostikasında MRT müayinəsi elektromaqnit dalğalarının vasitəsilə onurğa kanalının və onun ətrafında olan ayrı-ayrı toxumaların şəklinin çəkilməsi və kompüter vasitəsilə emal edilməsindən ibarət olur. Bu müayinə üsulu,  xəstənin orqanizminə  ionlaşdırıcı  şüalanmanın zərərli  təsiri olmadan qan damarlarının, sinir çıxıntılarının və fəqərəarası disklərin dəqiqliklə müayinə edilməsinə imkan verir.

Onurğa sütununun KT və ya MRT müayinələri onurğanın bütün strukturlarını  görməyə, fəqərəarası  diskləri diqqətlə müayinə etməyə (həmçinin pulpoz nüvəni  və fibroz halqanı  da), fəqərəarası  dəliyi  və  onurğa kanalının daxilini müşahidə etməyə imkan verir. Fəqərəarası diskin hətta cüzi dərəcəli qabarması da diqqətdən kənar qalmir. Bu metodlar (xüsusilə MRT) əgər fəqərəarası  diskin yırtığı  olarsa, onun  istiqamətini, onurğa beyninin və sinir kökcüklərinin sıxılma dərəcəsini müəyyən etməyə imkan verir. Beləliklə, bu metodlar rentgenoqrafiyaya nisbətən onurğa sütununun, xüsusilə də onun bel şöbəsinin osteoxondrozunun diaqnostikasında daha çox informativdir.

Bundan əlavə, KT və MRT müayinələri  həm də digər xəstəliklərin (şişlər, onurğa beyni qan dövranının pozuntuları, vərəm spondiliti, osteomielit, Bexterev xəstəliyi, revmatizm, sirinqomieliya, abses, fəqərə sütununun və onurğa beyninin strukturunda olan anadangəlmə qüsurları) aşkar edilməsinə imkan verir ki, bu da bel ağrısı  səbəblərinin diferensial diaqnostikasında çox vacib əhəmiyyət kəsb edir.

 

     Müalicə

Osteoxondrozun müalicəsi kompleks yanaşmaya əsaslanır və mərhələsindən asılı olaraq,  1-3 ay davam edir. 1 il müddətində isə əldə olunmuş nəticəni möhkəmləndirmək və residivlərin qarşısını almaq üçün dəstəkləyici tədbirlərin aparılması tövsiyə edilir.

Osteoxondrozun konservativ müalicəsi dərman preparatlarının qəbulu, müalicəvi bədən tərbiyəsi (MBT), fizioterapiya, masaj, akupunktura və s. ibarətdir. Heç bir halda cərrahi metod osteoxondrozun müalicəsində ilk seçim ola bilməz və yalnız müsbət dinamika olmadıqda, uzun sürən konservativ terapiyanın fonunda  xəstəliyin  proqressivləşməsi və ağırlaşmalara gətirib çıxardığı  zaman təyin edilir.

Bunlardan əlavə, osteoxondroz zamanı  ümumi tövsiyələrin yerinə yetirilməsi: pəhrizə riayət etmək, reabilitasiya üçün zəruri  olan tədbirləri görmək lazımdır.

     Osteoxondrozun konservativ müalicəsi

Konservativ müalicə ağrı  sindromunu yox etmək, onurğa sütununun funksiyasını normallaşdırmaq və mənfi dəyişikliklərin qarşısını almaq məqsədi daşıyır.

Osteoxondrozun konservativ terapiyasına aşağıdakı  müalicə növləri  daxildir:

     Dərman müalicəsi

Osteoxondroz zamanı dərman preparatları  ağrı  sindromunu və toxumalardakı iltihabi prosesləri dayandırmaq və orqanizmin metabolik proseslərini normallaşdırmaq məqsədilə tətbiq olunur. Şiddətli ağrı sindromunda, həmçinin əzələ-tonik sindromunun təzahür dərəcəsinin azalmasına səbəb olan sinir uçlarının medikamentoz blokadalarının istifadə edilməsi də təklif olunur. Blokadalar haqqında məlumat  “Fəqərəarası disklərin yırtıqları” mövsuna həsr edilmiş bölmədə geniş şəkildə verilmişdir.

Onurğanın osteoxondrozunun müalicəsində təyin edilən dərman preparatları tabletlər, kapsullar, məlhəmlər, gellər, inyeksiyalar, apllikasiyalar və s. şəklində tətbiq edilir.

Beləliklə, osteoxondrozun müalicəsində hansı  preparatlar təyin edilə bilər?

  1. QSİƏP (qeyri-steroid iltihab əleyhinə preparatlar)

İltihabı və ağrını aradan qaldırır. Xaricə (gel, krem), daxilə (kapsul və tablet), eləcə də inyeksiya şəklində (əzələdaxili, venadaxili, dəri altına)  tətbiq edilir.

  • Diklofenak (Voltaren, Diklak). 25 mq dozasında tabletlər, sutkada 2 dəfə daxilə, 3 ml 2,5%-li məhlulu əzələyə, 2%-li məlhəmi və ya 1%-li geli (Voltaren Emulgel) yerli olaraq təyin edilir.
  • İbuprofen (Nurofen, Dolgit). 0,2 q dozasında tabletlər, sutkada 2 dəfə daxilə, 20%-li kremi (Dolgit) yerli olaraq təyin edilir.
  • Ketoprofen (Ketonal, Fenbofid, Fastum). 50 mq dozasında kapsulları, sutkada 2 dəfə daxilə və 100 mq dozasında şamları axşamlar təyin edilir. Fastum gel yerli olaraq işlədilir.
  • Nimesulid (Nimesil, Naiz). 100 mq dozasında tozunu suda həll edərək sutkada 2 dəfə daxilə, 100 mq dozasında tabletlər sutkada 2 dəfə daxilə, 0,1%-li geli yerli olaraq təyin edilir.
  • Meloksikam (Movalis, Movasin). 7,5 mq dozasında tabletləri sutkada 1 dəfə daxilə təyin edilir.
  1. Vazodilatatorlar (damargenəldici preparatlar)

Osteoxondroz zamanı  əzələ gərginliyi və ağrı sindromu nəticəsində  qan damarlarının daralması baş verir. Bu arzuolunmaz təsirlərin qarşısını almaq, həmçinin qan damarlarını genişləndirmək və toxumaların qidalanmasını  gücləndirmək məqsədilə aşağıdakı  preparatların təyin olunması məsləhət görülür:

  • Pentoksifillin (Trental). 100 mq dozasında drajelər və ya tabletləri, 2 ədəd olmaqla, sutkada 3 dəfə daxilə qəbul etməli.
  • Aktovegin. 1 draje, sutkada 3 dəfə daxilə və  5 ml məhlulu, sutkada 1 dəfə əzələyə və ya venaya təyin edilir.
  • Berlition. 300 mq dozasında tabletləri və ya kapsulları, sutkada 1 dəfə 2 ədəd olmaqla daxilə təyin edilir.
  • Teonikol (Koplamin, Ksantinol nikotinat). 0,15 q dozasında tabletləri sutkada 3 dəfə daxilə və ya 2 ml  15%-li məhlulu, sutkada 1-2 dəfə əzələyə təyin edilir.
  • Nikotin turşusu (PP vitamin). 1 ml  1%-li məhlulu, dəri  altına təyin edilir.

 

  1. Miorelaksantlar

Əzələlərə boşaldıcı  və sakitləşdirici  təsir göstərir. Bu preparatlar olmadan bərpa prosesi çox ləng gedir. Çünki onların köməyilə qan dövranı normallaşır, ağrı  hissiyyatı  kütləşir, hərəkətlilik bərpa edilir və zədələnmiş toxumalar daha sürətlə bərpa olunur. Bu məqsədlə təyin olunan preparatlar aşağıdakılardır:

  • Sirdalud (Tizanidin). 2-4 mq dozasında tabletləri, sutkada 3 dəfə daxilə təyin edilir.
  • Midokalm. 50 mq dozasında drajesi, sutkada 3 dəfə daxilə təyin edilir.
  • Baklofen. 10 mq dozasında tabletləri, sutkada 2 dəfə daxilə təyin edilir.

 

  1. Xondroprotektorlar

Xondroprotektorlar fəqərəarası diskin dağılmasına imkan vermir və onun vəziyyətini sabitləşdirir. Xondroprotektorların qəbulu uzun müddət, ömür boyu aparılmalıdır və ən azı  6 ay müddətində müalicədən sonra onlar effekt verməyə başlayır. Xondroprotektorlar xaricə, daxilə və inyeksiya şəklində tətbiq olunur.

  • Qlükozamin (Dona). 1 tablet və ya 1 paket tozu suda həll edib, sutkada 1 dəfə daxilə təyin olunur.
  • Xondroitin (Xondroksid, Struktur). 250 mq-lq kapsulları  ilk 3 həftə ərzində 3 kapsuldan, sutkada 2 dəfə, sonra  isə 2 kapsuldan sutkada 2 dəfə daxilə təyin edilir.
  • Qlükozamin + Xondroitin (Artra). Artra – 3 həftə ərzində 1 tabletdən 3 dəfə, sоnra gündə 1 dəfə daxilə təyin edilir.
  • Qlükozamin + Xondroitin + vitaminlər (Terafleks). İlk 3 həftə ərzində sutkada 3 dəfə 1 kapsul, sonra  isə sutkada 2 dəfə 1 kapsul daxilə təyin edilir.
  • Alflutop (4 növ dəniz balıqlarının konsentratı). Sutkada 1 ml məhlulu əzələyə təyin edilir. Müalicə kursu – 20 gündür.
  • Rumalon – 1ml-lik ampullarda. Birici  gün 0,3 ml dozasında, 2 gün sonra 0,5 ml , sonra isə 1 ml  3 gündən bir əzələyə təyin edilir. Müalicə kursu 5-6 həftədir.

 

  1. Antioksidantlar

Bu maddələr hüceyrə sağlamlığının keşikçiləridir. Onlar azad radikalları neytrallaşdırır, membranın zədələnməsinin qarşısını alır, insanın qüvvəsini və gözəlliyini qoruyur. Antioksidantlar nəinki hüceyrələrin bütövlüyünün pozulmasının qarşısını alır, həm də məhv edilmişlərin bərpasını sürətləndirir, bədənin infeksiyalara qarşı müqavimətini artırır.

  • Tokoferol asetat (E vitamini). 1 kapsuldan, sutkada 3 dəfə daxilə və ya 1 ml 30%-li məhlulunu əzələyə təyin edirlər.
  • Askorbin turşusu (C vitamini). 50 mq dozasında tabletləri, sutkada 2 dəfə daxilə və ya 2 ml  5%-li məhlulu əzələyə təyin edilir.
  • Tioktasid (Lipoy turşusu). 25 mq dozasında tabletləri, sutkada 2-3 dəfə daxilə və ya 2 ml 0,5%-li  məhlulu venaya təyin edilir.
  • Meksidol. 2 ml  5%-li məhlulu, sutkada 1 dəfə əzələyə təyin edilir.

 

  1. Sedativ (sakitləşdirici) preparatlar

Uzunmüddətli  ağrı  sindromu stress və depressiyaya səbəb ola bilər. Bu vəziyyətdə pişikotu, yemişan preparatları, kombinə olunmuş dərman bitkiləri preparatları  təyin olunur. Daha ağır pozuntular zamanı  antidepressantlar – Simbalta (Duloksetin) 60 mq dozasında, 1 kapsuldan, sutkada 1 dəfə daxilə təyin edilir. Yuxu prosesinin  və yuxunun keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması üçün – yuxugətirici preparatlar, məsələn Donormil təyin edilir. Donormilin 15 mq dozasında suda həll olan və ya  adi  tabletləri, yatmazdan 15 dəqiqə əvvəl qəbul edilir.

  1. Vitaminlər və vitamin-mineral kompleksləri

B qrupu vitaminləri  burada böyük əhəmiyyət daşıyır, çünki onlar zədələnmiş sinir liflərinin həssaslığını  bərpa edə və ağrı sindromunu azalda bilir. Onlara nümunə olaraq göstərmək olar:

Milqamma (tablet və inyeksiya üçün məhlulu). 1 tabletdən, sutkada 2 dəfə daxilə və ya 2 ml məhlulu, sutkada 1 dəfə əzələyə təyin edilir.

Trivitron (inyeksiya üçün məhlulu). 3 ml  məhlulu, günaşırı  əzələyə təyin edilir.

Neyromultivit. 1 tablet, sutkada 2 dəfə daxilə təyin edilir.

Orqanizmin ümumi möhkəmləndirilməsi üçün vitamin-mineral kompleksləri (Komplivit, Multi-tabs və s.) da təyin edilə bilər.

Komplivit – sutkada 1 tablet daxilə təyin edilir.

Multi-tabs – sutkada 1 tablet daxilə təyin edilir.

 

     Osteoxondrozun müalicəsində  fizioterapiyanın tətbiqi

Bir müalicə üsulu olaraq fizioterapiya uzun müddətdir ki, mövcuddur. Onun köməyilə dərman vasitələrini  lazım olan nahiyəyə tez və ağrısız olaraq çatdırmağa imkan yaranır. Fizioterapiyanın köməyilə yalnız zədələnmiş nahiyəyə təsir göstərilir (bütün orqanizmə toxunmadan), demək olar ki, əlavə təsirləri yoxdur, allergik reaksiyalara səbəb olmur və müxtəlif yaşda və fiziki vəziyyətdə olan xəstələrə tətbiq edilə bilir. Məhz bu səbəbdən osteoxondrozun müalicəsində fizioterapiya əsas olmasa da, geniş yayılmış müalicə  üsuludur.

Fizioterapiya müalicə prosesini  1,5-2 dəfə sürətləndirməyə imkan verir və xroniki xəstəliyin inkişafını dayandırır.

     Fizioterapiya nə üçün və hansı üsullarla həyata keçirilir

Fizioterapiyanın mahiyyəti  müxtəlif fiziki amillərin – istilik, soyuq, elektrik və maqnit sahələri, müxtəlif radiasiya növləri, mexaniki təsirlərin orqanizmə təsirindən ibarətdir.

Osteoxondroz zamanı  fizioterapiya orqanizmdə bərpa proseslərini stimullaşdırmaq və ağrılı simptomları  aradan qaldırmaq üçün təyin edilir.

     Prosedurların təsiri:

  • ağrıların ləğv edilməsinə;
  • iltihab əlamətlərinin aradan qaldırılmasına;
  • spazma uğramış əzələlərin süstləşdirilməsinə;
  • zədələnmiş nahiyədə qanın mikrosirkulyasiyasının bərpa edilməsinə;
  • sıxılmış sinir kökcüklərinin azad olunmasına;
  • zədələnmə ocaqlarında maddələr mübadiləsinin normallaşmasına doğru yönəldilmiş olur.

 

Fizioterapiyanın  orqanizmə ümumi faydalı  təsirlərindən aşağıdakıları  qeyd etmək olar:

  • immunitetin gücləndirilməsi;
  • ürək-damar sisteminin və hərəki fəaliyyətin stimullaşdırılması;
  • dərmanlara tələbatın azaldılması və müalicə müddətinin qısaldılması.

Osteoxondrozun müalicəsi üçün nəzərdə tutulan fizioterapiya prosedurlarının çox növü mövcuddur. Adətən onlar kompleks şəklində tətbiq olunur, lakin xəstəliyin dərəcəsinə, xəstənin ümumi vəziyyətinə və əks-göstərişlərə malik olmasına görə, həkim yalnız bir növ fizioterapiya təyin edə bilər.

     Fizioterapiyanın tətbiqinə əks-göstəricilər:

  • onkoloji xəstəliklər;
  • orqanizmin ümumi ağır vəziyyəti;
  • osteoxondrozun fəal kəskinləşmə mərhələsi;
  • ürək-damar və tənəffüs sistemlərinin, qaraciyər və böyrəklərin ağır xəstəlikləri;
  • kəskin psixi pozuntular;
  • hamiləlik;
  • prosedurların təsiri nahiyəsində dərinin zədəli olması.

Bundan savayı, hər bir prosedur növünün də öz fərdi göstərişləri və əks-göstərişləri ola bilər.

     Osteoxondroz zamanı tətbiq olunan fizioterapiya növləri

     Elektrofizioterapiya

Müalicə elektrik cərəyanı  və sahəsi vasitəsilə həyata keçirilir. Bu metod toxumaları  qızdırır, onlarda qan dövranını və metabolik prosesləri yaxşılaşdırır. Prosedurlar ağrını effektiv bir şəkildə aradan qaldırır. Bundan əlavə, elektrik sahəsinin köməyilə dərmanlar birbaşa olaraq xəstəlik ocağına çatdırıla bilər. Məsələn, boyun şöbəsinin osteoxondrozu zamanı fizioterapiya yalnız boyun nahiyəsinə təsir edəcəkdir. Elektroterapiyanın istifadəsinin öz əks-göstərişləri vardır. Bədənində elektrostimulyator və ya quraşdırılmış hər hansı  bir digər metal məmulat olan şəxslərə bu metodu tətbiq etmək olmaz.

     Elektrofizioterapiyanın növləri:

  1. Elektropunktur – onurğa beyni sinirlərinin kökcüklərinin çıxış nöqtələrinin zəif elektrik cərəyanı ilə qıcıqlandırılması. Bu üsul ağrıları azaltmaq və əzələlərin rahatlaşdırılması üçün yaxşıdır.
  2. Diadinamik cərəyan – müxtəlif tezlikli cərəyanlarla isitmə. Ağrı  və spazmları  tez bir zamanda aradan qaldırır.
  3. İnterferensiya – müxtəlif tezlikli elektrik sahəsinin ritmik təsiri. Kəskin ağrıları effektiv şəkildə aradan qaldırır.
  4. SMC-terapiya – sinusoidal modulyasiya edilmiş cərəyanlarla müalicə. Ağrıkəsici təsir göstərir və əzələləri rahatlaşdırır.
  5. Dərman elektroforezi – diadinamik cərəyanların (DDC) köməyilə dərmanların (Novokain, Lidaza və s.) bilavasitə xəstəlik ocağına çatdırılması, həmçinin ağrıların və iltihablaşmış əzələlərin spazmının aradan qaldırılması.

     Ultrabənövşəyi şüalanma

Ultrabənövşəyi şüalanma (kvars) orqanizmdə kalsiumun mənimsənilməsi üçün vacib olan D vitamininin sintezinə kömək edir, qızdırıcı təsir göstərir, ağrını və iltihabı aradan götürür, immuniteti gücləndirir.

     Lazer terapiyası

Helium-neon lazerinin onurğa beyni sinirlərinin kökcüklərinin çıxış nahiyələrinə təsiri  ağrıları, iltihabı, spazmları aradan qaldırır, bərpa proseslərini aktivləşdirir. Lazer terapiyası iltihab ocağına kompleks təsir göstərir, sinir sisteminin toxumalarında bioloji prosesləri aktivləşdirir. Bu, müalicədən tez bir müddət ərzində  müsbət effekt əldə etməyə imkan verir. Lazer terapiyasının bir seansı 15 dəqiqədən çox davam etməməlidir. Bu, helium-neon lazerinin zədələnmiş nahiyələrə sektoral təsirinin ən optimal müddətidir. Bu zaman hər ağrı  nöqtəsinə lazerin təsir müddəti  2 dəqiqədən çox olmamalıdır.

     Vibrasiya üsulu

Zədələnmiş nahiyəyə mexaniki titrəmələrin vasitəsilə təsir etmək olar. Bu fizioterapiya metodunu boyun nahiyəsinin osteoxondrozu zamanı  tətbiq emək üçün xüsusi lentli vibrasiya masaj aparatlarından istifadə edilir.

     Detenzor-terapiya

Xəstənin öz bədən çəkisinin təsiri altında xüsusi cihazların köməyilə onurğa sütununun dartılması metodudur. Onurğanın osteoxondrozu zamanı bu metodu həyata keçirmək üçün insanın bədən çəkisinin təsiri  altında  öz mövqeyini dəyişə bilən maili kənarları olan xüsusi döşək tələb olunur. Nəticədə, əzələlərin tonusu normallaşdırılır və onlar boşalmış olur.

     Maqnitoterapiya

Onurğanın osteoxondrozu zamanı tətbiq edilən bu fizioterapiya prosedurunun mahiyyəti müxtəlif tezlikli dəyişən və ya sabit maqnit sahələrinin istifadə edilməsindən ibarətdir. Metoddan istifadə edilməsi xəstəyə patoloji  ocaqda iltihabı  aradan qaldırmağa və ağrıları  yox etməyə imkan verir. Xüsusi cihaz olan maqnetoforu əldə etməklə ev şəraitində də bu proseduru həyata keçirmək olar. Bir maqnitoterapiya seansının müddəti  20 dəqiqədən çox olmamalıdır. Bu zaman maqnit sahəsinin induktorları bir-birinə nisbətən elə yerləşdirilir ki, onurğanın osteoxondroza məruz qalmış nahiyəsi güclü maqnit sahəsinin mərkəzində yerləşmiş olsun. Maqnit sahəsinin təsiri  hər hansı  bir reaksiyaya səbəb olmur, hər şey hüceyrə səviyyəsində baş verir. Odur ki, tez bir zamanda müsbət təsirin və hər hansı bir təzahürün olmaması, bu metoda bir qədər inamsızlıq yaradır. Bu səbəbdən də, maqnitoterapiya tamamilə əsassız yerə o qədər də geniş şöhrət qazanmamışdır.

     Ultrasəs müalicəsi

Ultrasəs dalğalarının təsiri iltihabı və ağrıları aradan qaldırmağa kömək edir. Bu fizioterapevtik üsul daha çox onurğanın boyun nahiyəsinin osteoxondrozunun müalicəsi  zamanı tətbiq olunur. Ultrasəs dalğaları toxumalara bir növ “masaj”  təsiri göstərir ki, prosedurdan sonra onlarda metabolik proseslərin aktivləşməsi baş verir.

     Balneoterapiya

Fiziki  faktor olaraq, əzələlərin rahatlığını  təmin edən və sümük-əzələ sisteminə faydalı  təsir göstərən mineral sulardan istifadə olunur. Mineral suyu duş vasitələrinin və ya vannaların köməyilə tətbiq edirlər. Müxtəlif növ duşlar və vanna qəbulu, üzgüçülük hovuzlarında çimməkdən əlavə balneoterapiya bədənin ağrılı  nahiyələrinə müalicəvi  palçıq applikasiyalarının istifadəsini də təklif edir. Müalicəvi effekt suda olan kimyəvi aktiv maddələrin və müxtəlif temperatur rejimlərinin eyni zamanda təsiri nəticəsində əldə edilir. Bu metod toxumalarda yerli mikrosirkulyasiyanı  yaxşılaşdırmaqla ağrı  sindromunu aradan qaldırmağa imkan verir.

     Akupunktur

Ənənəvi Çin təbabətində geniş yayılmış fizioterapiya üsullarından biri də akupunkturdur (iynəbatırma). Prosedurun mahiyyəti ağrı  sindromunu azaltmaq üçün iynələrin vasitəsilə  insan bədənində xüsusi nöqtələri aktivləşdirməkdən ibarətdir. Lakin bu müalicə metodunun effektivliyi  bəzi müasir tibb işçiləri tərəfindən şübhə altına alınır.

Onurğanın osteoxondrozu zamanı  fizioterapiya yalnız remissiya dövründə, ağrı sindromunun olmadığı  zaman aparılmalıdır. Kəskinləşmə dövründə xəstə üçün ağrıkəsici  effekti təmin edən digər üsullar seçilir. Düzgün seçilmiş  fizioterapiyanın tətbiqi  nəticəsində xəstə ağrı  hiss etmir və  fəqərə sütunu daha çox hərəkətli olur ki, bu da sağalmanın əlamətlərindən hesab olunur.

     Masaj

Manual masaj üsulları  toxumaların qanla təchizatını  yaxşılaşdırmaq, əzələ spazmlarını  və sıxılmalarını  aradan qaldırmaq və ümumi qan dövranını yaxşılaşdırmaq üçün istifadə olunur. Hidromasaj, yuxarıda sadalanan effektlərə əlavə olaraq orqanizmin sinir sisteminin normallaşmasına kömək edir.

     Manual terapiya

Manual terapiya üsulları  fərdi olaraq seçilir. Bədənin sümük-əzələ sisteminə nöqtəvi təsir qan və limfa dövranının yaxşılaşdırılmasına kömək edir, maddələr mübadiləsini gücləndirir, dayaq-hərəkət sisteminin hərəkətliliyinin tənzimlənməsinə və immun sisteminin gücləndirilməsinə yardım edir, osteoxondrozun ağırlaşmalarının qarşısının alınması vasitəsi rolunu oynayır.

     Kineziterapiya

Kineziterapiya reabilitasiyanın əsas vasitələrindən biridir. Bu müalicə metodu, düzgün  bədən hərəkətlərinin sümük və əzələlərin, ürək-damar və orqanizmin digər sistemlərinin funksional vəziyyətini yeniləməyə, yaxşılaşdırmağa və mühafizə etməyə kömək etməsi faktına əsaslanır. Xəstələr üçün kineziterapiya planını  tərtib edərkən, təkcə onların ümumi vəziyyətini və biososial funksiyalarının pozuntularını deyil, həm də zədələnmiş üzvlərin və ya orqanizmin sistemlərinin vəziyyətini də nəzərə almaq lazımdır.

Həkimlər müalicə, bərpa və profilaktika məqsədilə kineziterapiya üsullarını yaxşı  bilməli və tətbiq etməlidirlər. Xəstənin vəziyyətini nəzərə alaraq, kineziterapiyanın aktiv və passiv metodları  tətbiq edilir. Xəstə  özü  hərəkət etdikdə, belə üsullar aktiv adlanır. Passiv üsul zamanı xəstə özü bu prosesdə iştirak etmir və müxtəlif manipulyasiyalar həkim, tibb bacısı, kineziterapevt və ya kineziterapevtin köməkçisi tərəfindən əllərin və müxtəlif aparatların köməyilə həyata keçirilir.

Kineziterapianın ən geniş yayılmış metodlarından biri də MBT – müalicəvi bədən tərbiyəsidir.

 

     Osteoxondroz zamanı müalicəvi bədən tərbiyəsi

MBT (müalicəvi bədən tərbiyəsi) – osteoxondrozun müalicəsi zamanı  effektiv bir metoddur: əzələlərin tonunusunu nizamlamağa, dayaq-hərəkət sisteminin funksiyalarını  yaxşılaşdırmağa kömək edir. Digər üsullarla, məsələn masaj, manual  terapiya və s. ilə yanaşı  olaraq istifadə olunması  məsləhət görülür.

Müalicəvi bədən tərbiyəsinin vasitəsilə onurğanın osteoxondrozunun inkişafını ləngitmək mümkündür.

Fəqərələrin dartılmasına yönəlmiş MBT çalışmalarının mütəmadi olaraq həyata keçirilməsi, onurğa sütununa və ümumilikdə orqanizmə müsbət təsir göstərir:

  • onurğa əzələlərini möhkəmləndirir;
  • onurğanın qığırdaq və sümük toxumalarına oksigen və qidalı maddələrin axınını yaxşılaşdırır;
  • qığırdaqlarda qan dövranı və maddələr mübadiləsi normallaşdırılır;
  • mübadilə məhsullarının və toksinlərin bədəndən xaric edilməsi prosesi sürətləndirilir.

MBT kompleksi çalışmaları  həm osteoxondroz zamanı  xəstənin vəziyyətini  yüngülləşdirmək, həm də  xəstəliyin başlanmasının qarşısını  almaq məqsədilə tətbiq olunur.

 

     MBT-nin təsiri

Osteoxondrozun kəskin dövründə terapevtik gimnastika istifadə edilmir. Xəstənin vəziyyətini yaxşılaşdırmaq məqsədilə onurğa sütununun öz oxu boyunca dartılması həyata keçirilir. Fəqərələr  arasındakı məsafəni artırmaq əzələlərin boşalmasına səbəb olur, sinir kökcüklərinin qıcıqlanması  azalır (ağrı zəifləyir). Xəstəliyin kəskinləşməsi dövründə yumşaq yatağı  sərt yatağa dəyişmək məsləhət görülür.

MBT osteoxondrozun ilk mərhələlərindən müsbət effekt göstərir. Bu üsul orqanizmin daxilində bioloji  və fizioloji  prosesləri stimullaşdırır: qan dövranı  və əzələlərin tonusu yaxşılaşır, dayaq-hərəkət funksiyaları  bərpa edilir.

Ümumiyyətlə, müalicəvi gimnastikanın müntəzəm istifadəsi:

  • ətrafların və əzələ-bağ aparatının gücləndirilməsinə;
  • qan təchizatının və limfa dövranının yaxşılaşdırılmasına;
  • onurğa sütununun zədələnmiş toxumalarında metabolik proseslərin gücləndirilməsinə;
  • əyilmiş qamətin düzəldilməsinə;
  • onurğa sütununun dayaq və hərəkət funksiyalarının bərpasına kömək edir.

Osteoxondrozun erkən mərhələlərində MBT zədələnmiş fəqərələrarası disklərlə təmasda olan sinir kökcüklərinin qıcıqlanmasını azaldır. Gimnastikanın istifadəsinin müsbət nəticəsinə baxmayaraq, yalnız ağrıya səbəb olmayan çalışmaları  yerinə yetirmək məsləhət görülür.

     MBT  üçün göstəricilər

Çalışmaların əsas məqsədi onurğanı  saxlayan əzələ və qığırdaq toxumalarının möhkəmləndirilməsidir. Çalışmalar yavaş-yavaş, kəskin hərəkətlər etmədən, bədənin tam rahatlanmış vəziyyətində  icra olunmalıdır.

Məşğələlər zamanı  özünü  yormaq lazım deyil: yalnız mülayim dərəcəli yük bərpa prosesinə (maddələr mübadiləsi və əzələlərin durumu yaxşılaşır, onurğa sütununun fəaliyyəti və fəqərəarası  disklərin amortizasiya funksiyası  bərpa olunur) kömək edir.

Kəskin ağrılar zamanı  və həkimlə qabaqcadan məsləhətləşmədən çalışmaların yerinə yetirilməsi tövsiyə edilmir. Bədən tərbiyəsi ilə ixtisaslı mütəxəssisin (fizioterapevt) nəzarəti altında məşğul olmaq daha yaxşıdır, ancaq bunu müstəqil şəkildə də icra edə bilərsiniz.

Müsbət bir nəticə əldə etmək üçün məşqlər hər gün aparılmalıdır. Başlanğıc üçün, bütün çalışmaları  5 dəfədən çox təkrarlamırlar, sonradan yanaşmaların sayını  (əzələlər möhkəmləndikcə) 10-12 dəfəyədək artırırlar.

     MBT-nin yerinə yetirilməsinin dövrülüyü

Osteoxondrozun müalicəsi məqsədilə həkim tərəfindən təyin edilən bütün çalışmalar mütəmadi olaraq yerinə yetirilməlidir. Bundan əlavə, oturaq işlə məşğul olan xəstələrə bilavasitə iş yerində isinmə hərəkətləri etmək tövsiyə olunur (hər dəfə imkan düşdükdə, 1 saatdan bir olsa, lap yaxşı olar).

Hər dəfə imkan düşdükcə, əzələləri möhkəmləndirmək lazımdır. Müntəzəm surətdə  icra edildikdə, hətta yüngül məşqlər belə osteoxondrozun kəskin mərhələsinin residivlərinin baş verməsinin qarşısını  almağa, ağrı  hissiyyatının intensivliyinin azaldılmasına kömək edəcəkdir.

Onurğanın xəstəliyində MBT-nin tətbiqinin effekti dərhal məşqlərdən sonra (düzgün seçilmiş gimnastik hərəkətlər zamanı) hiss olunur. Çalışmalar kompleksinin seçimi xəstəliyin ümumi görünüşündən asılı  olaraq (osteoxondrozun inkişaf mərhələsindən, zədələnmiş strukturların tipindən, xəstəliyin formasından)  həkim tərəfindən həyata keçirilməlidir.

MBT-nin həyata keçirilməsini dayandırmaq məsləhət deyil. Xəstə  özünü  pis hiss etdkdə, yüngülləşmə qeyd olunmadıqda, müalicə həkimi  ilə əlaqə saxlamaq lazımdır: o, yeni bir çalışmalar kompleksi təyin edəcək.

 

     MBT-nin keçirilməsinə əks-göstərişlər

Osteoxondroz zamanı  idman hərəkətlərinin yerinə yetirilməsi ümumi vəziyyətin yaxşılaşdırılmasına kömək edir, fəqərəarası  disklərdə baş verən dağıdıcı  proseslər zamanı fəqərələrin bitişməsinin qarşısını  alır. Ümumiyyətlə, onun bütün xəstələr üçün istifadəsi məsləhətdir, lakin istisnalar mümkündür.

MBT-nin aşağıdakı  hallarda  həyata keçirilməsi əks-göstərişdir:

  • osteoxondrozun kəskin dövrü;
  • əməliyyatdan sonrakı dövr (onurğa sütununun bərpasının ilk mərhələlərində);
  • hərəkətin koordinasiyasının pozulması ilə müşayiət olunan nevroloji  xəstəliklər;
  • arterial təzyiqin yüksək olması;
  • vestibulyar aparatın pozuntuları;
  • görmə qabiliyyətinin pozulmaları (ağır formalı miopiya), gözdaxili təzyiqin yüksək olması;
  • ürək-damar sisteminin disfunksiyaları (məsələn, aritmiya);
  • xroniki xəstəliyin kəskinləşməsi və ya ağır formalı xəstəliklər səbəbindən xəstənin vəziyyətinin pisləşmə

Bədən tərbiyəsi acqarına, yemək qəbulundan dərhal sonra  və ya  yorğun vəziyyətdə olarkən aparılmır.

Bədən tərbiyəsindən istifadənin müsbət nəticəsi terapevtik məşqlərin aparılması üçün kompleks yanaşma nəticəsində mümkün ola bilər. Bu zaman yalnız o hərəkətlər edilməlidir ki, onlardan sonra əzələlərin vəziyyəti əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşsın (əmək qabiliyyəti artır, gərginlik azalır).

Əgər məşqlər zamanı və ya ondan sonra xəstənin ümumi vəziyyəti pisləşərsə, bu zaman onları  dayandırmaq və mütləq həkimə müraciət etmək lazımdır.

     Boyun şöbəsinin osteoxondrozu zamanı çalışmalar

Xəstəlik onurğanın müxtəlif seqmentlərində özünü göstərir, lakin daha çox boyun şöbəsinin qığırdaq və sümük strukturlarında degenerativ-distrofik dəyişikliklər müşahidə edilir. Bunun əsas səbəbi – narahat və  gərgin vəziyyətdə uzun müddət qalmaqdır. Xəstəliyin inkişafına ən çox meylli  insanlar 25 yaşdan yuxarı  olan şəxslərdir.

Servikal osteoxondroz zamanı  MBT ilə məşğul olmaq üçün xüsusi  fiziki  hazırlığa ehtiyac yoxdur. Hər bir xəstə asanlıqla belə çalışmaları yerinə yetirə bilər:

  1. Stula oturur, kürəyi düzəldir, boynumuzu uzadırıq. Sonra başımızı 5-10 dəfə yavaş-yavaş yanlara: sol və sağ tərəfə çeviririk (boynumuzu maksimal dərəcədə çevirməyə çalışırıq). Hərəkətlərin məqsədi boyun fəqərələrinin hərəki funksiyalarının yaxşılaşdırılmasıdır.
  2. Ayaqüstü vəziyyətdə, başımızı aşağı əyərək çənəmizi sinəyə çatdırmağa çalışırıq. Bu hərəkəti 10 dəfə təkrarlamaq lazımdır (əgər sinəyə toxunmaq mümkün olmazsa, başımızı mümkün qədər ona yaxınlaşdırmağa çalışırıq).
  3. Masanın ətrafına əyləşərək, dirsəklərimizlə ona söykənirik. Ovcumuzu gicgahımıza söykəyirik, başımızı yana əyirik, eyni zamanda əlimizlə müqavimət göstəririk (təxminən 10 saniyə bu vəziyyətdə qalırıq). Çalışmanı 8-10 saniyə fasilə ilə 10 dəfədən çox icra etmirik. Bu hərəkətlərin yerinə yetirilməsinin effekti  boynun yan əzələlərinin möhkəmləndirilməsidir.
  4. Qarnımız üzərinə uzanaraq, əzələlərin tam boşalmasına nail oluruq. Əllərimizi gövdənin yanında tuturuq (ovuc səthləri yuxarı olmaqla). Sonra, tələsmədən başımızı  əvvəlcə sola, sonra da sağa (hər tərəfə 10 dəfə olmaqla) çevirərək, daim başlanğıc mövqeyə – üzü  aşağı dönürük.
  5. Otururuq və dərindən nəfəs alaraq irəli əyilirik (başımız sinəyə doğru uzanır). Nəfəsvermə zamanı başlanğıc mövqeyə qayıdaraq başımızı geri atırıq. Çalışmanı 10-15 dəfə təkrarlayırıq.

 

Bütün çalışmalar digər MBT növləri  ilə birlikdə həyata keçirilməlidir. Servikal osteoxondrozda bu cür müalicəvi  bədən tərbiyəsinin sistematik şəkildə keçirilməsi əzələləri  gücləndirir, ağrının aradan qaldırılmasına kömək edir.

 

     Çiyin qurşağı  əzələləri  üçün çalışmalar

Çiyin qurşağı  körpücük, kürək, qolların sümüklərini  birləşdirir, beləliklə yuxarı  ətrafın daha çox hərəkətliliyini təmin edir. Uzun illər ərzində formalaşan yanlış qamət funksiyalarının azalmasına gətirib çıxarır: donqarlıq və çiyinlərin hərəkət məhdudluğu yaranır. Çiyin qurşağının xroniki  gərginliyi zamanı  qabırğaların hərəkətliliyi pisləşir, tənəffüs aktı  çətinləşir.

Çiyin qurşağı  əzələlərini inkişaf etdirməyə yönəlmiş çalışmalar, onurğa sütununun xəstəliklərinin: osteoxondroz və fəqərəarası disklərin yırtığının qarşısının alınması  məqsədilə istifadə olunur.

Bazu oynağının zədələnmələrindən sonra həkimlə məsləhətləşmədən çalışmaların icra edilməsinə başlamaq tövsiyə edilmir.

Gimnastika edərkən, qamətə, ayaqların (onlar çiyinlərin enində olmalıdır) və gövdənin (qabağa əyilmək olmaz) düzğün mövqedə olmasına fikir vermək lazımdır. Yalnız bundan sonra onurğaya, qollara, boyun və çiyin qurşağı əzələri  üzərinə düşən yük bərabər paylanmış olacaq.

İlk çalışmalar yavaş templə icra edilir, daha sonra hərəkətlərin sürətini tədricən artırırlar. MBT hərəkətlərinin bu üsulla icra olunması, məşqlərdən sonra əzələ ağrısının yaranmasının qarşısını  almış olur.

Çiyin qurşağının, çiyinlərin inkişafı  üçün çalışmalar bu cür hərəkətlərdən ibarətdir:

  1. Ayaqları çiyinlər enində, əlləri isə belimizə qoyuruq. Çiynlərimizi irəli, sonra isə geriyə doğru çeviririk.
  2. Ağrıyan əlimizi sağlam çiynimizin üzərinə qoyuruq. Digər əlimizi xəstə ətrafımızın dirsəyi üzərində yerləşdirib, onu ehtiyatla yuxarıya doğru çəkirik.
  3. Əllərimizi arxamıza qoyuruq, xəstə ətrafımızın üstdə qalması şərtilə onları kilid şəklində bağlayırıq. Sağlam ətrafımızın köməyilə xəstə əlimizi ehtiyatla aşağı çəkirik.

Bu cür çalışmalar zədələnmiş toxumalarda qan dövranını yaxşılaşdırır, metabolik prosesləri sürətləndirir. Orta məktəbin bədən tərbiyəsi proqramındakı  gimnastika hərəkətləri də oxşar təsirə malikdir.

Osteozondroz zamanı  ağır məşq yükləri arzuolunmazdır, çünki onlar ağrı  sindromunu artıra bilər. Müntəzəm isidici hərəkətlər müsbət effekt verir: gümrahlıq hissi yaranır, ağrılar çəkilir.

Boyun-bazu xəstəliklərində, idman hərəkətlərindən əlavə, Dimeksid və Bişofit əsasında kompreslərin də istifadəsinə icazə verilir.

     Döş şöbəsinin osteoxondrozu zamanı çalışmalar kompleksi

Onurğanın döş şöbəsində deformasiyaya məruz qalması  yanlış qamət almağın, müntəzəm məşqlərin olmaması səbəbindən onurğa əzələlərinin zəifləməsinin nəticəsində baş verir. Onurğanın bu şöbəsində degenerativ dəyişikliklər tez-tez tənəffüs və ürək-damar sistemlərinin işinin pozulmasına səbəb olur: stenokardiya, aritmiya, ağciyər və ürək çatışmazlığı yaranır.

Məhz bu səbəbdən MBT  ilə məşğul olmaq çox vacibdir. Düzgün seçilmiş bir sıra çalışmaların həyata keçirilməsi onurğanın seqmentlərinin hərəki funksiyalarını bərpa etməyə, “bloklanmış” fəqərələri  azad etməyə, ağrı  tutmalarını  azaltmağa imkan yaradır.

Onurğanın döş şöbəsinin osteoxondrozunun əsas simptomlarının aradan qaldırılması aşağıdakı  çalışmalardan ibarət bədən tərbiyəsinin vasitəsilə təmin edilir:

  1. Çalışmanı yerinə yetirmək üçün diametri 10 santimetrə qədər olan (burulmuş dəsmalla da əvəz etmək olar) bir diyircək götürmək lazımdır. Arxası üstə uzanır və diyircəyi döş şöbəsinin altına (onun aşağı hissəsinə) qoyuruq. Əllərimizi boynumuzun arxasında cəmləyərək yavaş-yavaş kürəyimizi qaldırırıq (bir neçə dəfə təkrarlayırıq). Bundan sonra, diyircəyi onurğa boyunca yuxarı  doğru hərəkət etdirir və çalışmaları  yenidən həyata keçiririk. Döş şöbəsinin müxtəlif hissələrinin bərabər dərəcədə məşq etdirilməsi onurğanı dartır, əzələlərin tonusunu normallaşdırır.
  2. Hər iki əlimiz və ayağımız üzərində dayanırıq: belimizi mümkün qədər arxaya əyirik və bu vəziyyətdə bir neçə saniyə qalırıq (başımızı düz saxlamalıyıq). Bundan sonra, başlanğıc mövqeyini alırıq, sonra isə çalışmanı təkrarlayırıq.
  3. Böyrü üstə uzanaraq ayaqlarımızı dizdən bükürük. Sağ ayağımızı yuxarıya doğru çəkirik (əzələləri gərildirik, budumuzu maksimum dərəcədə kənara çəkirik), ayağı 5-10 saniyə bu mövqedə saxlayır, sonra aşağı salırıq. Eyni hərəkətləri  ikinci ayaqla da təkrarlayırıq.
  4. Biz qarnı üstə hamar bir səth üzərində uzanır və əllərimizi başımızın altına qoyuruq. Nəfəs alarkən çiyinlərimizi və gövdəmizi qaldırırıq, nəfəs verdikdə isə başlanğıc vəziyyətə qayıdırıq. Bu çalışmanı ən azı 3-4 dəfə yerinə yetiririk. Əzələlər möhkəmləndikcə, yanaşmaların sayını artırırıq.
  5. Stula oturub, arxanızı ona söykəyin. Döş şöbəsinin əzələlərinin dartıldığını hiss edənə qədər geri  qatlanırıq. Bundan sonra yavaş-yavaş irəli doğru əyilirik. 4-5  belə yanaşma etmək lazımdır.

Həkimlər MBT məşğələləri  zamanı  əzələləri  həddən artıq gücə salmağı  məsləhət görmürlər. Yalnız mülayim dərəcəli gimnastika məşğələləri fayda və zövq verə, xəstəlikdən sonra onurğa sütununu bərpa etməyə kömək edə bilər.

     Bel şöbəsinin osteoxondrozunun müalicəsi üçün çalışmalar

Belə bir fikir mövcuddur ki, bel nahiyəsindəki ağrılar, bəşəriyyətin dik yeriməsinin əvəzinə ödədiyi bir hesabdır. Çünki onurğanın məhz bu şöbəsi amortizator rolunu oyanaraq, yeriyərkən bütün ağırlığı  öz üzərində daşıyır.

Təcrübə göstərir ki, fəal həyat tərzinə laqeyd yanaşan insanlar bel ağrısından daha tez-tez əziyyət çəkirlər. Gündəlik məşqlərin keçirilməsi təkcə xoşagəlməz ağrıdan xilas olmağa deyil, həm də hərəkət aparatının sümük və qığırdaq toxumalarında degenerativ-distrofik proseslərin inkişafını  ləngitməyə kömək edir.

Bel-oma nahiyəsinin osteoxondrozu zamanı  MBT kürək və qarın əzələlərini dartır və möhkəmləndirir. İlk məşğələlər zamanı  çalışmalar uzanmış vəziyyətdə icra olunur: bu vəziyyətdə onurğaya düşən yük kiçik olur, ağrının güclənməsi riski yoxdur.

Gimnastikanın istifadəsindən alınan müsbət təsirlər aşağıda sadalanır:

  • qan və limf dövranının yaxşılaşdırılması;
  • onurğa sütununun sümük və qığırdaq toxumalarında metabolik proseslərin normallaşdırılması;
  • kiçik çanaq üzvlərində durğunluğun aradan qaldırılması;
  • bel və aşağı ətrafların əzələlərinin möhkəmləndirilməsi;
  • onurğa beyninin sinir kökcüklərinin dartılması;
  • dayaq-hərəkət aparatının funksiyalarının bərpa edilməsi.

Gimnastika əzələ toxumalarında zülalların sintezinini gücləndirir. Orqanizmə daxil olaraq, onlar əsas sistemlərin işini stimullaşdırır.

Aşağıda sadalanan çalışmaların köməyilə bel osteoxondrozu zamanı xəstənin vəziyyətini yüngülləşdirmək  mümkündür:

  1. Arxası üstə uzanırıq və ayaqlarımızı dizdən bükərək belimizi döşəməyə sıx yapışdırırıq. Əllərimizi ayaqlarımıza doğru uzadaraq, onları qucaqlamağa çalışırıq (bu zaman belimizi döşəmədən ayırmırıq). Bu vəziyyətdə 5 saniyə qalırıq, aşağı enirik, əzələləri boşaldırıq. Çalışmaları 40 dəfə təkrarlamaq lazımdır (2 yanaşmada).
  2. Ayaqları bir araya gətirərək, onları dizdən bükür və qarına doğru çəkirik. Ayaqlarımızı əllərimizlə qucaqladıqdan və mövqeyimizi təsbih etdikdən sonra sonra yavaş-yavaş başımızı dizlərimizə tərəf əyirik. Tələsmədən döşəməyə enərək başlanğıc vəziyyətə qayıdırıq.
  3. Dörd əl-ayaq üzərində dayanaraq kürəyimizi düz tuturuq. Qollarımızla sol tərəfə keçərək, gövdəmizi də eyni istiqamətdə bükürük, sonra isə eyni hərəkətləri sağ tərəf istiqamətində (dönərkən bədəni bir neçə saniyə ərzində əyilmiş vəziyyətdə saxlayırıq) icra edirik. Çalışmaları ən azı 10 dəfə təkrarlayın.
  4. Başlanğıc vəziyyət: dörd əl-ayaq üstə. Başımızı qaldırır, eyni zamanda kürəyimizi qatlayırıq. Sonra bütün hərəkətləri əks istiqamətdə icra edirik: başımızı aşağı  salaraq onurğamızı  tədricən düzləndiririk.
  5. Düz dayanırıq: ayaqlarımızı bərabər tuturuq, əllərimizi kəmər səviyyəsində tuturuq. Mümkün qədər irəli və geri əyilirik. Hər istiqamətdə 10 dəfə əyilmək lazımdır.
  6. Döşəmənin üzərinə otururuq: əllərimizi yuxarı qaldırırıq (ovuclar irəli “baxır”), ayaqlarımıza doğru əyilir və əllərimizlə ayaq barmaqlarımıza toxunmağa çalışırıq. Gimnastikanın bu növü kürəyin, eləcə də qarın əzələlərinin güclənməsinə kömək edir: irəli hərəkət etdikdə kürək əzələləri, geri hərəkət etdikdə isə qarın pressi işləyir.

Bel şöbəsinin osteoxondrozunun müalicəsi kompleks şəklində həyata keçirilməli, fəqərə sütununun funksiyalarının bərpasına, ağrının aradan qaldırılmasına doğru yönəldilməlidir. Tibbi preparatlar, masaj prosedurları, dartılma vasitəsilə müalicə üsulları  ilə yanaşı MBT müsbət effekt göstərir. O, əzələ korsetini gücləndirir, fəqərəarası disklərin üzərinə düşən yükü azaltmağa kömək edir.

 

     Osteoxondrozun müalicəsində  xalq təbabəti

Onurğanın osteoxondrozu müasir dövrün bəlası deyil, bu xəstəlik qədim zamanlardan bəşəriyyətə tanışdır. Bu gün biz tətbiq olunan bir çox qeyri-ənənəvi müalicə üsulları barəsində bilirik. Bu üsullar illər əvvəl, rəsmi təbabətin bu dərəcədə inkişaf etməsindən və bir çox hallarda əlçatmaz olmasından xeyli əvvəl  osteoxondrozun müalicəsində uğurla tətbiq edilmişdir. Bir çox populyar reseptlər hələ bizim ulu babalarımız tərəfindən istifadə edilmişdir. Bu vasitələr təkcə zamanın sınağından keçməyib, onlar çox sayda insanları  müalicə etməyə kömək etmişdir. Bu gün də osteoxondrozun müalicəsində xalq təbabətindən istifadə edilməsi ənənəvi müalicəyə yaxşı  bir əlavə ola bilər.

     Xalq təbabəti vasitəsilə osteoxondrozun müalicəsinə ümumi yanaşma

Osteoxondrozun müalicəsində istifadə edilən əsas dərman komponentləri:

  • bitki xammalı – otlar, köklər, məlhəmlər;
  • heyvan mənşəli məhsullar – arı zəhəri, öd, yumurta, piy;
  • qıcıqlandırıcı, ağrıkəsici və isidici təsirə malik olan kimyəvi preparatlar – spirt, yod, analgin, skipidar (terpentin yağı).

Bitkilərdən hazırlanan dərman vasitələri istər daxilə, istərsə də xaricə (ovuşdurma, təpitmə, kompres, vanna şəklində) tətbiq olunur. Heyvan mənşəli məhsullar əsasında məlhəmlər, təpitmələr, kompreslər hazırlanır, onlardan isidici və ağrıkəsici vasitələr kimi istifadə olunur.

Kimyəvi maddələrdən applikasiyalar və məlhəmlər hazırlamaq üçün istifadə olunur, onların isidici təsiri var, xəstə nahiyəyə qan axınını artırır, əzələ spazmını aradan qaldırır və ağrıları azaldır.

Ehtiyatsız şəkildə tətbiq olunduqda, xalq təbabətində istifadə olunan məhsullar, ümumiyyətlə hər hansı bir dərman vasitəsi kimi, əlavə təsirlər verə, allergik reaksiyalara və hətta zəhərlənməyə səbəb ola bilər. Bu, xüsusilə zəhərli  bitkilərə əsaslanan reseptlər üçün çox vacibdir, buna görə də onların qəbulu zamanı  dozalara və təlimatlara riayət etmək və həkimin təyin etdiyi dərmanlarla uyğunluğunu nəzərə almaq çox vacibdir.

İndi biz onurganın hər hansı bir hissəsinin osteoxondrozunu uğurla müalicə edə biləcək bir sıra populyar qeyri-ənənəvi üsulları nəzərdən keçirəcəyik. Bu üsullar onurğanın osteoxondrozunun istənilən: boyun, döş və bel növünün müalicəsində eyni müvəffəqiyyətlə tətbiq olunur.

Çox vaxt otlar, tabletlərdən və ya inyeksiyalardan heç də zəif olmayan təsir göstərir, ancaq yanlış istifadə edildikdə, xəstəyə zərər vermək olar.

     Kompreslərin və məlhəmlərin reseptləri

     “Nənənin ovuşdurması”

Bu resept şiddətli  ağrılar zamanı  ilk yardım vasitəsidir. Onun əldə olunması  asan və isifadəsi rahatdır, xüsusilə ahıl  yaşlı  insanlar arasında çox sevilir. Xəstələrin əksəriyyətinin dediyinə görə, bu vasitənin tətbiqindən dərhal sonra yüngülləşmə baş verir  və 4-5 prosedurdan sonra sabit müsbət effekt qeyd edilir.

     Tərkibi:

  • 300 ml tibbi spirt,
  • 10 ml yod,
  • 10 ml kamfora spirti,
  • 10 tablet Analgin.

Maye komponentləri qarışdırmaq və tabletləri оnlarda həll etmək lazımdır. Hazırlanmış qarışıqdan ağrıyan nahiyələrə sürtmək üçün istifadə olunur. Tətbiqdən dərhal sonra, yüngül bir yanma hissi qeyd edilə bilər. Osteoxondroz əleyhinə bu vasitəni  bədənin  dəri zədələnmələri olan nahiyələrinə tətbiq etmək olmaz.

Boyun osteoxondrozunda bu  xalq təbabəti  üsulu  ağrını  tez bir zamanda aradan qaldırmaq üçün tabletlərin əvəzinə istifadə edilə bilər: dərmanı  bir qaba töküb özünüzlə gəzdirin və zəruri hallarda istifadə edin.

     Xroniki osteoxondrozun kurs müalicəsi

Bu üsul, xüsusilə o şəxslər üçün məsləhət görülür ki, onlar onurğa sütununun boyun və ya bel şöbələrində xroniki ağrıya məruz qalırlar və qəbul etdikləri adi dərmanlar yalnız qısamüddətli təsir göstərir. Müalicə kursundan sonra bir neçə ay müddətində xəstələrin vəziyyətində müsbət effekt qalmaqda davam edir. Müalicə 12 gün ərzində aparılır. Müalicəni başlamazdan əvvəl 2 dərman qarışığı  hazırlamaq lazımdır:

     1-ci qarışıqın tərkibi:

  • 50 q quru xardal,
  • 50 ml araq və ya durulaşdırılmış tibbi spirt,
  • 50 ml kamfora spirti,
  • 3 yumurta ağı (çalınmalıdır).

Bütün komponentləri  yekcins bir tərkib  alınana qədər qarışdırmaq və 10-12 saat müddətində qaranlıq bir yerdə saxlamaq lazımdır.

     2-ci qarışıqın tərkibi:

  • 100 q bal,
  • 150 ml araq və ya durulaşdırılmış spirt,
  • 50 q Aloe yarpağının şirəsi.

Onu da yekcins bir tərkib alınanadək qarışdırmaq və 12 saat müddətində saxlamaq lazımdır.

Bu qarışıqların miqdarı  onurğa sütununun bel, boyun və ya döş şöbəsinin tam bir müalicə kursu üçün kifayət edəcəkdir (bu şöbələrdən yalnız birinin).

     Qeyd: Bu qarışıqlar kürəyin və ya boynun ağrılı  nahiyələrinə kompreslər şəklində istifadə olunur. Kompreslər gündə 2 dəfə tətbiq olunmalıdır: tənzifi dərman maddəsi ilə islatmaq, ağrıyan nahiyənin üzərinə qoymaq və tamamilə quruyana qədər orada saxlamaq lazımdır. İlk 3 gündə 1-ci qarışıqdan, sonrakı  3 gün 2-ci qarışıqdan istifadə edilir. Daha sonra hər 3 gündən bir qarışıqların tətbiqi növbələşdirilir. Müalicə kursu zamanı arada fasiləyə yol vermək tövsiyə edilmir, çünki istənilən nəticə əldə edilməyə bilər.

Yuxarıda sadalananlardan başqa, bu xəstəliyi müalicə etməyə kömək edə biləcək kompreslərin çoxsaylı reseptləri  mövcuddur ki, bunların da tərkibinə soğan, pıtraq yarpaqları, qıtığotu kökləri, qara turp və s. daxildir.

     Şam tumurcuqları – onurğada olan ağrılar əleyhinə uzunmüddətli təsir göstərən vasitədir

Bu dərman vasitəsi, onurğanın hər hansı bir hissəsində osteoxondrozun uzunmüddətli remissiyasına və həm kəskin, həm də xroniki ağrıları  müalicə etməyə imkan verir. Ancaq onu qabaqcadan hazırlamaq və uzun bir müalicə kursu ərzində qəbul etmək lazımdır. Əvəzində, xəstələrin bildirdiyi kimi, nəticə tez bir zamanda qeyd edilir və uzun müddət davam edir.

Osteoxondrozun müalicəsi üçün bu vasitəni hazırlamaq üçün yazda şam tumurcuqlarını toplamaq lazımdır. Onlardan ən çox müalicəvi əhəmiyyətliləri – 1,5-2 sm uzunluğunda olanlarıdır. Başqalarını da toplamaq olar, lakin onlar daha az faydalıdır. Yuyulduqdan sonra, tumurcuqlar ət maşınında çəkilir və üzərinə 1 hissə şəkər və 2 hissə tumurcuqlar olmaqla şəkər tozu səpilir. Sonra bu qarışığı bir şüşə qaba yığıb təxminən 2 həftə sərin bir yerdə (soyuducu, zirzəmi) saxlayırlar. Qarışıq ​​qəhvəyi rəng aldıqdan sonra onu istifadə etmək olar. Bu dərman vasitəsini soyuducuda 1 il saxlamaq olar.

Şam qönçələrini gündə 3 dəfə 1 çay qaşığı  ilə qəbul etmək lazımdır. Təsiri gücləndirmək üçün, dərman vasitəsi ağızda uzun müddət saxlanılmalıdır. Müalicə kursu 2 həftədən 3 həftəyə qədərdir, onun müsbət təsirini isə ilk günlərdən gözləmək olar.

     Ekspress terapiya

Onurğa sütununda ağrı  tutmasını  tez bir şəkildə aradan qaldırmaq lazım olduqda, lakin tablet qəbul etmək istəmədikdə xalq təbabəti köməyə gəlir. Xalq reseptləri bir qayda olaraq, həmişə evdə və ya yaxınlıqdakı  dükanda (aptekdə) asanlıqla əldə edilə bilən inqrediyentlərdən ibarət olur.

     Bal və kartofdan ibarət kompres

Bu dərman vasitəsinin resepti çox sadədir: kartofu sürtgəcdən keçirin  və balla bərabər miqdarda qarışdırın. Sonra alınan dərman maddəsini parçanın üzərinə çəkin və 1,5-2 saat ərzində ağrıyan yerə qoyun. Yüngülləşmə tez baş verir, amma təsiri uzun sürmür.

     Mərsin və tozağacı yarpaqlarından ibarət bitki çayı

Bir çay qaşığı  mərsinin və tоzağacının qurudulmuş yarpaqlarını qarışdırın və bir stəkan qaynar suda dəmləyin. Süzün və gün ərzində kiçik qurtumlarla için.

     Kerosinli  isidici  kompres

Parçanı  təmiz kerosinlə isladın, sıxın və onurğanın ağrıyan nahiyəsinə qoyun. Üzərini polietilen və pambıq qatı  ilə örtün, kompresi sarğı  ilə bərkidin. 2-3 saat saxlayın.

     Zəncəfil və sarımsaq məlhəmi

Zəncəfil və sarımsağı  bərabər nisbətdə sürtgəcdən keçirin, bir az kərə yağı əlavə edin (qarışığı sürtə bilmək üçün). Şiddətli ağrılarda onurğanın ağrılı  nahiyələrinə sürtün.

     Şəfalı yağlardan hazırlanan məlhəmlər

Ağrıları  tez bir zamanda aradan qaldırmaq üçün apteklərdə satılan preparatlardan: ağ şam ya nanə yağından istifadə edə bilərsiniz. Bədənin ağrılı  nahiyəsinə az miqdarda yağ sürtülür.

Evdə hazırlanmış məlhəmlər tamamilə təbii olur.

 

     Bitkilərdən hazırlanan müalicəvi dəmləmələr

Bitki topluları –  osteoxondroz da daxil olmaqla bir çox xəstəlikləri  müalicə edə bilən bəlkə də ən geniş yayılmış və sevilən dərman vasitələridir. Bu, boş yerə deyil: bitkilərin qəbulunun təsiri dərhal baş verməsə də, bir qayda olaraq, uzun müddət davam edir. Bitki tərkibli dərman preparatlarının daxilə qəbuluna başlamazdan əvvəl onların bütün əks-göstərişlərini nəzərə almaq lazımdır, əks halda nəticə gözlənilməz ola bilər.

Osteoxondrozun bitkilərlə müalicəsi, cövhər və bişirmələrin tətbiqindən ibarətdir ki, onları  da çay kimi dəmləyir, cövhərini çıxarır, süzgəcdən keçirir və içirlər, həmçinin vannalara əlavə edirlər. Onurğa sütununun osteoxondrozunun müalicəsində işlədilən bitki toplularının tərkibi adətən müxtəlif nisbətlərdə olan bir çox  komponentdən ibarətdir. Odur ki, onları aptekdən hazır şəkildə almaq daha əlverişlidir.

Aşağıda dayaq-hərəkət sisteminin (oynaqlar, bağlar və sümüklər) xəstəliklərində effektivliyi sübuta yetirilmiş müxtəlif bitki topluları qeyd edilir:

  1. Nanə, biyan kökü, boymadərən (qanotu), kalendula.
  2. Çobanyastığı, kalendula, dazıotu, tozağacı yarpaqları, çiyələk yarpaqları.
  3. Kalendula, xəşəmbul, zəncirotu, qatırquyruğu, solmazçiçəyi, çobanyastığı.
  4. Dazıotu, lavanda, çiyələk yarpaqları, adaçayı, mərsin yarpaqları, cökə çiçəkləri, şam tumurcuqları.
  5. Bağayarpağı, mərsin, ballı nanə, xəşəmbul, dazıotu, güləbətin, kəklikotu, gördəvər, itburnu.

     Bitki vannaları

Bitki dəmləmələrinin birbaşa olaraq dəriyə təsiri onurğanın bütün şöbələrinin xəstəliklərində olduqca faydalı  təsir göstərir. Bitki vannaları  üçün apteklərdə satılan hazır toplulardan  istifadə etmək və ya təzə bitki yığmaq olar. Bir vanna üçün 300-500 qr qurudulmuş bitki tələb olunur.

Aşağıda bir neçə sınanmış reseptlər təqdim edilir:

  • Tozağacı yarpaqlarından vanna. Bu məqsədlə qabaqcadan bişirilmiş may tozağacının qurudulmuş yarpaqlarından istifadə edirlər. Tozağacı vannası  20-30 dəqiqə ərzində qəbul edilir, su çox da qaynar olmamalıdır.
  • Şabalıd vannası. Doğranmış at şabalıdı təxminən 15 dəqiqə qaynadılır, dəmləməni vannaya tökür və təxminən 15-20 dəqiqə ərzində qəbul edirlər.
  • İynəyarpaqlı bitkilər vannası. Müxtəlif ağacların (şam, sidr, küknar, fir) iynələri 20 dəqiqə qaynadılır, süzülür və qaynar vannaya əlavə edilir. Prosedur 20-25 dəqiqə davam edir.
  • Çobanyastığı vannası. Çobanyastığı çiçəklərinin üzərinə qaynar su əlavə edilir, təxminən 30 dəqiqə saxlayır, süzür və onunla birlikdə isti vanna qəbul edirlər.

Vanna qəbulu kursunun müddəti  5-7 gündür. Artıq ilk prosedurdan sonra müsbət təsir qeyd edilir. Vannaların müalicəvi  effektinin uzun sürməsi  üçün, onları  digər üsullarla –  kompreslər, ovuşdurmalar, masaj və müalicəvi  bədən tərbiyəsi ilə birgə tətbiq etmək məsləhət görülür.

Onurğanın boyun, döş və ya bel nahiyələrinin osteoxondrozunun müalicəsində xalq təbabətindən istifadə edərkən həddi aşmamaq lazımdır. Çünki düzgün aparılmayan müalicə nəinki  xəstəliyi  aradan qaldırmağa kömək etməyəcək, əksinə, vəziyyətin daha da pisləşməsinə səbəb olacaqdır. İstənilən dərman preparatı ilə müalicəyə başlamazdan əvvəl mütləq həkimlə məsləhətləşmək lazımdır.

 

     Osteoxondrozun müalicəsində pəhriz rejimi

Osteoxondrozun müalicəsində tətbiq edilən pəhriz rejiminin prinsipləri mübadilə proseslərinin yaxşılaşdırilması; orqanizmin vacib qida maddələri, vitaminlər və minerallarla doydurulması; qida rasionuna tərkibində antioksidantların, doymamış yağ turşularının, qığırdaq toxumasının regenerasiyasına kömək edən birləşmələrlə zəngin olan məhsulların daxil edilməsinə əsaslanır. Osteoxondroz zamanı  tövsiyə edilən maye qəbulu  rejimi zədələnmiş toxumalara mənfi təsir göstərə bilən dehidratasiyanın qarşısını  almaq məqsədi daşıyır.

Qida qəbulu sutkada 5-6 dəfə, kiçik porsiyalarla məsləhət görülür. Qidalanarkən aşağıdakı qaydalara əməl etmək məsləhət görülür:

  • qida rasionuna süd məhsulları və az yağlı ət növləri: mal, dovşan, toyuq əti daxil etmək;
  • üzüm, noxud, lobya, ət bulyonunun istifadəsini məhdudlaşdırmaq;
  • jele, xaş,  qaynadımış balıq yeyin. Onlarla birgə qığırdaq sintezində iştirak edən maddələr – xondroprotektorlar əldə etmiş olursunuz;
  • sutka ərzində ən azı  1,5  litr su içmək;
  • təzə meyvə və tərəvəz: xiyar, pomidor, yerkökü, soğan, çuğundur, kələm, bibər, brokoli, kərəviz yemək;
  • qaynadılmış və ya buxarda bişirilmiş yeməklərə üstünlük vermək;
  • tez-tez günəbaxan tumları, qoz-fındıq, avokado, çiy ispanaq yemək;
  • salatların üzərinə zeytun yağı  əlavə etmək;
  • xərçəng,  krab, göbələk, yarma tərkibli  yeməklər hazırlamaq;
  • duzlanmış, hisə verilmiş məhsullar, un məmulatları, şəkər, kəskin ədviyyatlardan bacardıqca az istifadə etmək.

Pəhriz rejiminə bioloji aktiv əlavələrin (BAƏ)  qoşulması xəstəliyin müalicəsində və profilaktikasında mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Xəstəliyin müalicəsi və prоfilaktikasında tərkibində hansı biоlоji aktiv əlavələrin оlduğu preparatlara üstünlük vermək tövsiyə оlunur?

  • Tərkibi  ionlaşmış kalsium, vitaminlər, minerallar, doymamış yağlar və digər faydalı maddələrdən ibarət оlan preparatlar. Sümük-qığırdaq sistemini möhkəmləndirir, əzələlərin fəaliyyətini gücləndirir.
  • Tərkibi vitaminlərlə, ilk növbədə B qrupu vitaminləri, güclü antiоksidantlar оlan C və E vitaminləri ilə zəngin оlan pоlivitamin preparatları.
  • Tərkibində antioksidant effektinə görə C vitaminindən 20 dəfə, E vitaminindən isə 50 dəfə fəal hesab edilən Resveratrol olan preparatlar – оnlar həmçinin ürək-damar xəstəliklərinin, insultların, arterial hipertoniyanın, şəkərli diabetin müalicəsi və profilaktikasında da geniş tətbiq edilir.
  • Tərkibində doymamış yağ turşuları  Linol, Linolen; həmçinin Lesitin və B-karotin olan preparatlar.
  • Tərkibində sink mineralı оlan preparatlar. Sink mineralının hesabına həmin preparatlar orqanizmdə 200-dən çox fermentin aktivləşməsində, nuklein turşularının və zülalların sintezində, hüceyrələrin regenerasiyasında iştirak edir, sinir hüceyrələrinin ötürücülüyünü artırır.
  • Spirulina mikroyosunundan hazırlanmış preparatlar – tərkibi orqanizm üçün faydalı  vitaminlər, mikro və makroelementlər, amin turşuları, doymamış yağ  turşuları  və s. maddələrlə zəngindir. Piylənmə əleyhinə mübarizədə, orqanizmin möhkəmləndirilməsində və zərərli  maddələrdən təmizlənməsində tətbiq edilir.

Maye qəbulu zamanı  adi təmiz və ya mineral suya, kompotlara, şirin olmayan morslara, bitki mənşəli çaylara üstünlük vermək məsləhət görülür. Qəbul edilən tünd qara çay, qəhvə, şirin qazlı  içkilər, spirtli  içkilərin miqdarı  məhdudlaşdırılmalıdır.

 

     Profilaktika

Osteoxondrozun səbəbləri əsasən bədənin ehtiyaclarına diqqət yetirilməməsi, düzgün qidalanmamaq və orqanizmin üzərinə həddən artıq yükün düşməsi ilə bağlıdır. Fəqərə sütununda patoloji dəyişikliklərin başlanmasının qarşısını almaq və artıq mövcud olan osteoxondrozun dinamikasını  ləngitmək üçün sağlam həyat tərzinin  ümumi  prinsiplərinə riayət etmək tövsiyə olunur:

  • hipodinamiyanın yaranma imkanının aradan qaldırılması: mötədil dərəcədə idmanla məşğul olmaq – səhər gimnastikası, qaçmaq, üzmək, velosiped və ya xizək sürmək, idmanın təmaslı  olmayan növləri  ilə məşğul olmaq;
  • əmək və ya uzun müddət statik vəziyyətdə qalmaqla bağlı  digər fəaliyyət növləri  ilə məşğul olduqda, qan dövranının bərpası məqsədilə hər 45 dəqiqədən bir idman hərəkətləri etmək üçün fasilə vermək lazımdır. Uzun müddət oturmaq zərurəti yarandıqda, onurğa sütununu mühafizə edən stullar və kreslolar seçmək, stolun üstündə əllərin və döşəmə üzərində ayaqların düzğün vəziyyət alması normativlərinə riayət olunmasına nəzarət etmək, qaməti düz saxlamağa vərdiş etmək (kürəyi düz saxlamaq, çiyinləri boşaltmaq);
  • gecə yuxusu üçün bərk, yaxşı olar ki, hamar səthi olan ortopedik döşəklər seçmək, hündür və ya çox yastı  olan baışlardan istifadə etməmək;
  • ağır yüklərin qaldırılması və/ və ya daşınması zərurəti meydana çıxarsa, kəskin hərəkətlər etməkdən çəkinmək və ağır yükü yarımoturaq vəziyyətdən qaldırmaq, bel qurşağını  mühafizə edən xüsusi kəmərlərdən istifadə etmək;
  • düzgün ortopedik ayaqqabının (eni topuğun eninə uyğun gələn, yüksək dabanı  olmayan) seçilməsi və onun vaxtında dəyişdirilməsi onurğanın üzərinə düşən yükü azaltmağa kömək edə bilər. Bu isə hamilə qadınlar  üçün xüsusilə vacibdir. Yay mövsümündə nahamar səthin üzərində gəzmək imkanından istifadə etmək: bu, daban əzələlərini möhkəmləndirir və dayaq-hərəkət sisteminin üzərinə düşən gərginliyi  azaldır;
  • düzgün pəhriz və maye qəbulu rejiminə riayət edilməsi  ümumi sağlamlığı  qorumağa və maddələr mübadiləsini norma daxilində saxlamağa kömək edir;
  • xəstədə əzələ spazmları reaksiyaları ilə birgə rast gəlinən artan emosionallığa və narahatlığa meyllik olarsa, relaksasiya metodlarının öyrənilməsi və müntəzəm şəkildə ümumi möhkəmləndirici masaj kursları  keçmək tövsiyə olunur.

Bütün bu tədbirlərin həyata keçirilməsi onurğanın osteoxondrozunun yaranmasının və inkişaf etməsinin qarşısını  xeyli dərəcədə almış olur.

Digər məqalələrimizə keçid:

https://nevropatologiya.az/2021/08/17/mrt-muayin%c9%99si/

 https://nevropatologiya.az/2021/08/24/nevroloji-x%c9%99st%c9%99l%c9%99rin-muayin%c9%99si/

 https://nevropatologiya.az/2021/08/16/polineyropatiya/

 

 

 

“Azərbaycanda geniş yayılmış sinir xəstəlikləri” (Bakı, “Xəzər Universitei” nəşriyyatı, 2019) kitabından (12655 N-li müəlliflik şəhadətnaməsi). Məqalə ilk dəfə 05.06.2018-ci il tarixində medsite.az tibbi internet saytında dərc olunmuşdur.

Müəllif: Fərhad  Əhmədov.  Həkim – nevropatoloq

Ferhad Ahmedov 2 Yorumlar